Ministarstvo održivog razvoja obilježiće danas četrdeset godina od katastrofalnog zemljotresa u Crnoj Gori.
Katastrofalni zemljotres se dogodio 15. aprila 1979. godine u 7:19 časova, imao je jačinu od sedam stepeni Rihterove skale, odnosno devet stepeni Merkalijeve.
Potres tla trajao je deset sekundi i uglavnom se osjetio duž crnogorske i albanske obale, teško oštetivši stare gradove Kotor, Budvu, Herceg Novi, Bar i Ulcinj. U zemljotresu je poginula 101 osoba dok je više od hiljadu povrijeđeno, a oko 80.000 ljudi ostalo je bez krova nad glavom.
Šteta - četiri BDP-a Crne Gore: Prema knjizi Aseizmičko projektovanje i upravljanje zemljotresnim rizikom profesora Božidara S. Pavićevića, ukupno procijenjeni nivo šteta iznosio je približno 10% ukupnog bruto nacionalnog dohotka tadašnje Jugoslavije, odnosno oko četiri bruto nacionalna dohotka Crne Gore za 1979. godinu - što predstavlja ne manje od 4,5 milijardi američkih dolara.
Najviše je stradalo Crnogorsko primorje, većina hotelskih kapaciteta, veliki broj stambenih i privrednih objekata, a znatne štete pretrpela je i pruga Beograd-Bar i mnogi putevi."Uništen je ogroman dio tada modernih hotelskih kapaciteta, oštećena su 53 zdravstvena objekta, 570 objekata socijalne i dječije zaštite, 240 školskih objekata", zvanični su podaci.
Posebno su stradali kulturno-istorijski spomenici - manastiri, crkve i muzeji. Velike štete su konstatovane na putnoj mreži - oštećeno je oko 350 km magistralnih i 200 km regionalnih puteva.
Zona oštećenja obuhvatala je čak 600 kvadratnih kilometara.
"Veliki dio šteta nastao je pretežno usljed vibracionih efekata zemljotresa. Takođe, kao primarni efekat u pogledu obima nastalih šteta može se označiti nestabilnost površinskih slojeva tla, koja je zajedno sa karakterističnim pojavama likvefakcije, klizanja tla, intenzivnog slijeganja tla, otkidanja i oburvavanja stijena, bila od odlučujućeg uticaja na i inače relativno nisku seizmičku otpornost konstrukcija sa plitkim fundiranjem", navodi Pavićević.
Solidarnost naroda i jugoslovenskih republika: Aprilski zemljotres 1979. će se, kako su zabilježili hroničari tog vremena, pamtiti i po solidarnosti i požrtvovanosti jugoslovenskog naroda, koji je tada više nego ikad ranije pokazao da je jači od svake nevolje.
Sve republike tadašnje SFR Jugoslavije su solidarno učestvovale u obnovi. Donijet je i Zakon o obnovi Crnogorskog primorja u Saveznoj skupštini. Od plate svakog Jugoslovena se nekoliko godina odbijalo postotak kako bi se obnovilo crnogorsko primorje.
Značajnu ulogu odigrao je i tadašnji predsjednik Jugoslavije Josip Broz Tito apelima za pomoć. Nakon Titovog apela, formiran je Fond solidarnosti i komisije za utvđivanje oštećenja, isplaćene su ogromne naknade, a obnova je ukupno trajala deset godina, zabilježili su hroničari.
Nakon zemljotresa, drastično je izmijenjena zakonska regulativa i uvedene su preventivne mjere koje su poštovame sve do devedesetih godina prošlog vijeka kada je talas divlje gradnje zahvatio cijelu Crnu Goru.
Na bazi naučnih istraživanja, napravljena je karta seizmičke rejonizacije države, a seizmička stanica Titograd je prerasla u Republički seizmološki zavod.
Karta seizmičke rejonizacije: Karta seizmičke rejonizacije, koja upozorava na potencijalni nivo opasnosti, iz 1982. godine, preko parametra osnovnog stepena seizmičkog intenziteta, jasno izdvaja osnovne zone seizmičkog hazarda na području Crne Gore.Južni, primorski region: ulcinjsko-skadarska, budvanska i boko-kotorska zona, sa mogućim maksimalnim intenzitetom u uslovima srednjeg tla od devet stepeni Merkalijeve (MCS) skale. Zatim, podgoričko-danilovgradska zona sa mogućim maksimalnim intenzitetom od osam stepeni MCS skale.
Središnji dio Crne Gore sa sjevernim regionom - uključujući Nikšić, Kolašin, Žabljak i Pljevlja, okarakterisan je mogućim maksimalnim intenzitetom od sedam stepeni MCS skale i izolovana seizmogena zona Berana - koja može generisati zemljotrese sa maksimalnim intenzitetom od osam stepeni MCS skale.
Povredljivost i rizičnost objekata: Aktuelna Vlada je otišla korak dalje, pa je decembra prošle godine donijela Nacionalni plan zaštite i spašavanja od zemljotresa. Autori Plana su procijenili, pozivajuće se na ranija dokumenta, da je kod stambenog fonda očekivana povredljivost na nivou države za očekivani seizmički hazard sa povratnim periodom od 50 i 200 godina iznosi 4,76%, odnosno 8,55%.
"Najveća povredljivost očekuje se na području primorskog regiona (6,51% i 15,53%), zatim središnjeg (5,84% i 9,32%) a najmanja na području sjevernog regiona (2,12% i 2,59%). Očekivana povredljivost po opštinama razmatranih regiona je varijabilna i zavisi od faktičke zastupljenosti objekata po tipovima konstrukcije, gustine i seizmičkog hazarda", konstatuje se u dokumnetu.Uzimajući u obzir kumulativno dejstvo zemljotresa različitog intenzitata, koji se mogu sukcesivno dešavati u razmatranim povratnim periodima od 50 i 200 godina, može se ocijeniti da će se kumulativna povredljivost povećati 2-3 puta u odnosu na utvrđene nivoe povredljivosti za maksimalne očekivane intenzitete.
"Saglasno tome, kumulativna očekivana povredljivost, za ocjenu prihvatljivog seizmičkog rizika, za vremenski period od 200 godina, ocijenjena je na sledećem nivou: Primorski region 30 - 47%, Središnji region 19 - 30% i Sjeverni region 6 - 9%, ili prosječno za državu 17.5 - 27% na objektima stambenog fonda", precizira se u Planu, pozivajući se na ranije podatke.
Istorija jakih potresa u Crnoj Gori: Pisani dokumenti o potresima u Crnoj Gori i neposrednoj okolini, dopiru oko petnaest vjekova u prošlost. U dubrovačkim i kotorskim arhivama postoje zapisi o razornim zemljotresima koji su se tokom perioda XV-XVII vijeka događali na prostoru između Dubrovnika i Bokokotorskog zaliva. Za potrebe izrade Nacrta plana posebne namjene za Obalno područje urađena je Bazna studija - Utvrđivanje zemljotresnog hazarda i smanjenje seizmičkog rizika
Samo u tom periodu dokumentovana su razaranja tokom 7 snažnih zemljotresa čiji epicentri su se nalazili u podmorju, na oko 15 kilometara od ulaza u Boku Kotorsku. Sa najvećim posljedicama opisani su zemljotresi iz 1563. i 1608. godine, čiji je intenzitet na prema makroseizmičkim efekatima opisanim u istorijskim dokumentima, procijenjen kao IX-ti stepen Merkalijeve skale. Do danas najsnažniji zemljotres na prostoru južnog Jadrana i južnih Dinarida, dogodio se 1667. godine u neposrednoj okolini Dubrovnika sa intenzitetom X stepena Merkalijeve skale, odnosno sa ekvivalentnom magnitudom od 7,4 Rihterovih jedinica.
Ovaj zemljotres gotovo je u potpunosti devastirao ne samo prostor Dubrovnika, nego i cijele Boke Kotorske.
Ipak, najsnažniji zemljotres je onaj koji se desio prije 40 godina koji Crna Gora ne može i ne smije zaboraviti. I uz to- treba izvući pouku. Naročito tokom projektovanja i gradnje novih objekata gdje mora strogo biti ispoštovana zakonska procedura, jer priroda ne prašta građevinske greške...
