Naziv „akvaponika“ nastao je od riječi „akvakultura“ (uzgoj ribe u ograničenim vodenim sredinama) i „hidroponik“ (uzgoj biljaka u vodenim supstratima). Ovo je alternativa tradicionalnom baštovanstvu i njena najveća prednost je značajna ušteda vode, čak i do 90%. Riječ je o tehnikama koje su danas veoma usavršene, naročito u Sjevernoj Americi i u Aziji, koja ujedno predstavljaju i najznačajnija svjetska akvaponična tržišta.
Rast potražnje za organskim voćem i povrćem pokrenuo je razvoj akvaponičnih sistema.
Ovaj ciklus stvara ekološki održiv ekosistem, smanjuje potrebu za hemijskim đubrivima i pesticidima, te omogućava efikasno korišćenje resursa, kao što su voda i prostor. Akvaponika se može praktikovati u različitim skalama, odnosno veličinama, od malih kućnih sistema do većih komercijalnih postavki.
Kako zapravo funkcioniše akvaponija? Voda se upumpava iz rezervoara sa ribom u rezervoar za uzgoj biljaka, a potom voda ističe preko medija za rast (pored korijena biljaka) i drenira se isponova u rezervoar sa ribom. U ovom simbiotskom režimu, biljke iz vode usvajaju hranljive materije koje su im potrebne za rast, istovremeno prečišćavajući vodu, neophodnu za normalan razvoj riba.
Zaista, riječ je o savršenom simbiotskom režimu biljaka i riba, u kojem dolazi do zatvorenog sistema kruženja azota, vode i hranljivih sastojaka. Ribe i biljke žive u zajedničkoj sredini i međusobno „sarađuju“ – riba đubri biljku, dok biljka filtrira vodu za ribu!
Ribe su sastavni dio akvaponičnog sistema i uvijek je preporučljivo koristiti one vrste riba koje tradicionalno žive u podneblju gdje se akvaponični sistem nalazi. Osim usklađenosti sa životnom sredinom, uvijek se predlaže koristiti one ribe koje su podobne za život u ograđenom prostoru, koje su relativno otporne na bolesti i prilagodljive na različite parametre vodenog sistema.
U akvaponici se koriste supstrati, koji pored potpore biljkama, služe i kao biofilteri gdje se naseljavaju korisni mikroorganizmi. Pomenuti supstrati mogu biti organski (treset, vlakna kokosovog oraha, kore drveta i piljevina) i neorganski (silikatni pijesak, pečena glina, perlit, vermikulit, kamena vuna), koji su preporučljivije vrste supstrata.
Rasad sa formiranim korijenom se blago ukopava u supstrat, koji je konstantno vlažan od vode iz bazena, te su samim tim korijenovom sistemu dostupne sve hranljive materije, što omogućava brz napredak biljaka. One vrste biljnih kultura koje su pokazale najbolje rezultate u akvaponičnim sistemima su: zelena salata, kelj, paprika, krastavac, paradajz, pasulj, grašak, tikva, karfiol, kupus, brokoli, bosiljak, menta i slično.
Produktivnost predstavlja najznačajniju prednost ovog sistema, koji može da proizvede 50 kilograma ribe i stotine kilograma povrća u roku od samo šest mjeseci i veoma ograničenom prostoru od oko 8 metara x 4 metra.
Izazovi u akvaponici su brojni. Varijacije temperature mogu biti smrtonosne za vodene životinje, čak i latentnije nego za same biljke. S tim u vezi, sistem akvaponike će vjerovatno zahtijevati sistem grijanja i/ili hlađenja kako bi se voda održavala u prihvatljivom rasponu. Iz navedenih razloga, akvaponika može biti energetski intenzivna. Smanjena je potreba za vještačkim osvjetljenjem i zagrijavanjem biljaka; međutim, može doći do pregrijavanja vode u ljetnjim mjesecima, što može postati problem za vodene životinje. LED svijetla su ključna tehnološka intervencija kako u hidroponici, tako i u akvaponici. Ova svijetla troše daleko manje energije, emituju manje toplote i traju duže od drugih izvora svjetlosti.
Jedno od glavnim pitanja i poteškoća je upravljanje štetočinama i prouzrokovačima bolesti. Biotehnolozi i srodni istraživači otkrivaju mogućnosti korištenja posebnih tretmana i senzora u cilju suzbijanja virusa. Upravo je upotreba senzora omogućila praćenje temperature, vlažnosti, svijetla, pH vrijednosti i koncentracije hranljivih materija.
Koje su prednosti akvaponičnih sistema
Akvaponika ima nekoliko prednosti, uključujući:
- Održivo korišćenje resursa: Akvaponika koristi mnogo manje vode nego tradicionalna poljoprivreda, jer se voda recirkuliše u sistemu.
- Umanjenje hemijskih đubriva: Sistem koristi prirodne hranljive materije iz ribe, što smanjuje ili eliminiše potrebu za sintetičkim đubrivima.
- Povećanje prinosa: Biljke uzgajane u akvaponiji mogu rasti brže i biti zdravije zbog pristupa hranljivim materijama iz ribnjaka.
- Multifunkcionalnost: U jednom sistemu možete istovremeno uzgajati ribu i biljke, što povećava ekonomsku isplativost.
- Smanjenje otpada: Otpadne materije iz riba se preusmjeravaju i koriste za ishranu biljaka, čime se smanjuje potreba za ispuštanjem otpada u okolinu.
- Prostor za uzgoj: Akvaponika može biti postavljena u urbanoj sredini ili na malim parcelama, što je čini pogodnom za gradsku poljoprivredu.
- Ekološki prihvatljiva: Ovaj sistem često ima manji ekološki otisak u poređenju sa konvencionalnim metodama uzgoja.
- Raznovrsnost proizvoda: Omogućava uzgoj raznih vrsta riba i biljaka, što može povećati raznovrsnost u ishrani. Akvaponika predstavlja inovativan pristup u poljoprivredi koji može doprinijeti održivosti i sigurnosti hrane.
Koji su nedostaci akvaponičnih sistema
Iako akvaponika nudi mnoge prednosti, postoje i neki nedostaci i izazovi koji se s njom mogu povezati:
- Visoki početni troškovi: Postavljanje akvaponičnog sistema može biti skupo zbog potrebne opreme, dizajna i izgradnje. Troškovi mogu biti prepreka za male poljoprivrednike ili početnike.
- Tehnička složenost: Uspostavljanje i održavanje akvaponijskog sistema zahtijeva određeno znanje o biologiji, hemiji i uzgoju riba i biljaka. Ovo može biti izazov za one bez prethodnog iskustva.
- Osjetljivost na bolesti: Riblji dio sistema može biti podložan bolestima, a pojava prouzrokovača bolesti može uticati na cijeli sistem, uključujući biljke.
- Prilagođavanje uslova: Biljke i ribe mogu imati različite potrebe u pogledu temperature, pH vrijednosti i hranljivih materija, što može otežati održavanje optimalnih uslova za obije vrste.
- Zavisnost od tehnologije: Akvaponika često zahtijeva električne pumpe, grijače i druge tehnologije, što može predstavljati problem u slučaju prekida napajanja ili tehnoloških kvarova.
- Ograničenja u izboru biljaka i riba: Nisu sve vrste riba i biljaka pogodne za akvaponiku. Izbor je ograničen na one koji mogu međusobno koegzistirati i zadovoljiti specifične uslove.
- Mogućnost hemijskih zagađenja: Korišćenje nekih pesticida ili hemijskih tretmana može biti opasno, jer se štetne materije mogu prenijeti na ribu i na kraju ući u lanac ishrane.
- Potrebna stalna posvećenost: Upravljenje akvaponijskim sistemom zahtijeva redovno praćenje i održavanje, što može biti vremenski zahtjevno.
Svi ovi faktori su važni za razmatranje kada se odlučuje o pokretanju akvaponijskog sistema, a uspeh će često zavisiti od znanja, iskustva i resursa koji su dostupni.
