Beogradski vlastodršci pucali u goloruki crnogorski narod

Brojne i oprečne bile su u ono vrijeme, a i docnije, reakcije na Belvederske demonstracije na ulazu u grad Cetinje, od 26. juna 1936. godine, u kojima je učestvovalo više od 2.000 Crnogoraca i Crnogorki, jednakopravno, rame uz rame.

Te reakcije dolazile su kako od ondašnjih političkih faktora i subjekata u Kraljevini Jugoslaviji, režima i opozicionih partija i njihovih predstavnika, tako i od štampe i određenih krugova u inostranstvu. 

Na Belvederu kod Cetinja vlast - vojska i žandarmerija Zetske Banovine KSHS, ubila je šest crnogorskih rodoljuba, a ranila više od 30, dok je više od 80 ljudi - učesnika protesta uhapsila i potom krivično progonila, isljeđivala i podizala optužnice protiv njih i držala ih u tamnicama jedno vrijeme. Tek tri godine kasnije ih je abolirala.

Dr Ivo Jovićević jedan od vodećih organizatora Belvederskih demonstracija 1936.

Režimski stav i odnos prema tom događaju artikulisala je beogradska „Politika“, koja je o tome prenijela zvanično saopštenje vlasti, a tim događajem nije se kasnije posebno bavila, već je registrovala polemiku oko toga koja se vodila u Narodnoj skupštini i interpelaciju ministru unutrašnjih djela. 

Odjek belvederskog događaja u javnosti bio je intenzivan i ekstenzivan [1]. 

„Politika“ od 28. juna 1936. godine piše o belvederskom događaju, tvrdeći da se na protestu kod Cetinja okupilo oko 500 pristalica komunista i federalista (koje kvalifikuje kao protivnike državnog uređenja), predočavajući da je došlo do sukoba žandarmerije i jedne grupe protestanata, tvrdeći da su dva lica poginula, 16 ranjeno, a 55 uhapšeno. 

Pisanje „Politike“ odlikuje se nerealnim prikazom cijelog događaja, netačnim informacijama o broju poginulih, ranjenih i uhapšenih. Ona nastoji da znatno umanji broj demonstranata, krivotvoreći uzročnike i krivice krvoprolića, zapravo, ona objavljuje zvanično režimsko saopštenje, koje je neobjektivno prikazalo cijeli događaj [2]. 

Identičan članak kao u „Politici“ o belvederskom krvoproliću publikovan je u beogradskom listu „Vreme“ [3]. 

O belvederskom događaju pisali su na način koji je korespondirao sa politikom režima, u manjoj i većoj mjeri, nerealno prikazavši događaje i učesnike u njima (posebno komuniste i federaliste) brojni listovi: nikšićka „Slobodna misao“ (glasilo blisko Savezu zemljoradnika), „Narodni list“ (partijski list JRZ), režimska agencija „Avala“, „Zetski glasnik“, službeni organ Zetske banovine. 

U tim napisima evidentan je pokušaj opravdavanja vlasti da krivicu za krvoproliće prebace na drugu stranu i da amnestiraju nespornu vlastitu ključnu odgovornost u tome krvoproliću. Pomenuti listovi su, u manjoj i većoj mjeri, satanizovali crnogorske federaliste i komuniste, nastojeći stvoriti poželjnu sliku u javnosti koja je bila kompatibilna njihovoj ideologiji i politici. Režimska agencija „Avala“ objavila je opširan izvještaj o belvederskom protestnom zboru potpuno identičan onome publikovanom u „Politici“ [4].

Nakon belvederskog događaja oglasili su se crnogorski federalisti, osuđujući režim a žrtve demonstracija prikazujući kao nacionalne heroje. 

Za crnogorske federaliste „pohod“ na Belveder bio je drugi „Carev Laz, Vučji do, Grahovo“, a Belvederske žrtve su izjednačavane sa junacima iz „Gorskog vijenca“- poput Vuka Mićunovića, Vuka Mandušića, Baja Bivljanina ... Federalisti su nazivali konvertitima, vjerolomcima, odrodima, izdajnicima sve one „Crnogorce koji pripadaju bilo kojoj srbijanskoj partiji [5]. 

Belvederski događaj prikazivali su, potom, federalisti kao samo vlastito djelo. To su i komunisti radili daleko više u propagandi, tadašnjoj i naknadnoj, pripisujući sebi i jedni i drugi, isključivu iz partijsko-političkih motiva i interesa, zaslugu za demonstracije, iako su učesnici tog protesta bili, pored federalista iz redova Crnogorske stranke, bili i komunisti (KPJ za Crnu Goru), te su bili i predstavnici nekih drugih građanskih partija koji su bili protiv režima i terora kojeg on sprovodi (Stojan Špadijer, Mirko Vešović itd). 

No, protestanti na Belvederu 1936, bili su mahom federalisti, odnosno, njihove pristalice, ruku pod ruku sa komunistima i ostalim protivnicima režima krvavoga Kraljevine Jugoslavije, koji je tada tlačio Crnu Goru i crnogorski narod u Kraljevini Jugoslaviji. Pogotovo kumuniste. 

Tada je Nikola Lekić iz Crmnice (pseudonimi su mu partijski bili Goranin i Vuk Borilović) bio glavna ličnost komunističkog i antivelikosrpskog pokreta iz redova komunista u Crnoj Gori i njen partijski sekretar. 

Nikola Lekić

On je odigrao veliku ulogu oko održavanja Belvederskog protesnog zbora 1936, sa stanovišta organizacije i učešća od strane komunista. Naravno i Blažo Jovanović i ostali komunisti, ali prevahodno, formacijski i na druge načine Nikola Lekić, koji je tada bio u ilegali, jer je bio glavni partijski komunista tada u Crnoj Gori.

Blažo Jovanović

Dr Sekula Drljević je 28. juna 1936. povodom belvederskog događaja izdao proglas u vidu letka, u kojemu je istakao da su učesnici Belvederskog protesta heroji „sa čijih viteških domova nikada nije skinuta zastava crnogorske slave, crnogorski krstaš barjak“ [6].

KPJ je reagovao na Belvederski događaj političkim iskazima svojih prvaka, ali i u svom listu „Proleter“, koji je ilegalno štampan i distribuiran na prostoru Kraljevine Jugoslavije, jer ga je vlast zabranila i plijenila. 

Glasilo KPJ „Proleter“, žestoko napadajući vlast Kraljevine Jugoslavije, zbog belvederskog krvoprolića u članku „Stojadinovićeva strahovlada u Crnoj Gori“ daje hronologiju protesnog zbora i njegov tok, te bilans (žrtve), nabrajajući imena poginulih i jednog broja ranjenih. 

Tvrdili su da je Belvederski protesni zbor u stvari Zbor Narodnog fronta zakazan na Cetinju, uoči održavanja sudskog procesa sedmorici Crmničana (iz bratstva Lekića) koje je državni tužilac optužio zbog sukoba sa žandarmerijom u Seocima. 

Prema stavu „Proletera“ kvintesencija održavanja belvederskih demonstracija je ekonomsko-socijalne i političke prirode i počivala je na dva ključna zahtjeva, a to su: 

„Traženje odobrenja budžeta za sprovođenje javnih radova u Crnoj Gori“ i „da se pohapšeni Crnogorci vrate u Crnu Goru i predadu redovnim sudovima na suđenje i tako će se vlastima prijaviti svi ostali Crnogorci koji su odbjegli u šumu ili u Albaniju“. 

Prema stanovištu „Proletera“ na protesnom zboru kod Cetinja bilo je oko 2.300 crnogorskih seljaka, koje je policija spriječila da uđu na Cetinje i održe demonstracije. 

Petar Plamenac

„Proleter“ opisuje tok događaja: 

„Negdje oko 4 h došao je k seljacima Stojan Špadijer, koji je bio jedan od sazivača zbora i koji je protiv policijskog terora u Crnoj Gori podnio interpelaciju Narodnoj skupštini. Špadijer je kratkim govorom saopštio da je zbor odložen za kasnije vrijeme i da će ih on na zbor pozvati. 

Pjevajući masa je počela da se razilazi i veseli što im je zahtjev ispunjen. Neko iz mase ispalio je nekoliko revolverskih metaka uvis. Žandarmi su smjesta bez opomene i iz zasjede opaslili plotun. Mnogi seljaci su iznenada počeli da bježe a jedan dio zauzeo položaj ispod Belvedera“. 

Prema „Proleteru“, „ovaj događaj uzbudio je cio narod u Crnoj Gori i daleko preko njenih granica“.[7]

Belvederski događaj propraćen je i od pojedinih medija u inostranstvu. O njemu je izvijestila agencija United pres i francuski komunistički list „Imanite“.

Ban Zetske banovine Risto Mujo Sočica

„Imanite“, broj 13716, 1936. str. 3 u rubrici „Vijesti sa Balkana“ donosi izvještaj o belvederskom događaju“, u kojemu apostrofira: 

„U Crnoj Gori poslije zlostavljanja seljaka došlo je do velikog broja hapšenja. Među hapšenima se nalazi bivši ministar inostranih poslova Crne Gore Petar Plamenac i opozicioni poslanik Stojan Špadijer, koji je nedavno interpelirao vladu u Beogradu o gadnom teroru u C. Gori. Gospodin Špadijer je ozbiljno ranjen od žandarma“ [8].

Krvavi belvederski protest bio je od strane režimske štampe prikazan na način koji nije odgovarao stvarnosti, ali jeste politici vlasti.

Povodom iskrivljene slike koju je režimska štampa i ona bjelaška formalno nezavisna stvarala u javnosti o događaju (beogradska „Politika“, „Samouprava“, organ JRZ, „Vreme“, „Zetski glasnik“, „Slobodna misao“ i sl), reagovao je „Crnogorski narodni front“, koji tim povodom, u proglasu protestvuje protiv zločina organa vlasti, ističe i ovo: 

„Braćo Crnogorci i Crnogorke, beogradski vlastodršci pucali su na Belvederu u goloruki crnogorski narod koji je tražio svoja prava i slobodu. Fašistički nasilnici pucali su na slogu Crnogoraca, na jedinstveni Narodni front, koji je došao do izražaja na zboru, da bi time zaplašili crnogorski narod i spriječili njegovu dalju borbu i stvaranje Crnogorskog narodnog fronta. Vlastodršci nijesu prezali od toga da mučki i neočekivano proliju potoke crnogorske krvi na Belvederu, jer oni dobro znaju da je ujedinjenjem Crnogoraca u jedan zajednički front odzvonilo fašističkim nasilnicima u Crnoj Gori“ [9].

Crnogorski student i slobodar Žarko Marinović

Oštar protest zbog zločina organa vlasti prema demonstrantima na Belvederu uputili su crnogorski iseljenici iz SAD i Kanade, koji su zbog toga u Hazeltonu održali skup i donijeli rezoluciju kojom osuđuju postupanje beogradskog režima nad crnogorskim narodom i pozivaju Crnogorce u prekomorskim zemljama da ustanu protestom protiv ugnjetavanja i ubijanja Crnogoraca od strane državnih organa. 

U tom proglasu oni ističu da su na Belvederu krv crnogorskog naroda prolili „plaćeni janičari predsjednika jugoslovenske vlade dr Milana Stojadinovića, a uz asistenciju i očinski blagoslov katoličkog popa Antona Korošca“ [10]. 

U tome protestu crnogorski iseljenici navode i to da su „režimski organi“ u Beogradu prije izvjesnog vremena ubili crnogorske studente Mirka Srzentića i Žarka Marinovića, te da su pobili seljake u Seocima u Crmnici, kao i da su na Belvederu „otpočeli sa ubijanjem crnogorskog naroda u masi, kao stoku“ [11]. 

Mirko Srzentić

U proglasu se osuđuje jugoslovenska vlada i ban Zetske banovine Risto-Mujo Sočica i protestuje zbog počinjenih zločina nad Crnogorcima kao „i potpune ekonomske zapuštenosti Crne Gore“ [12]. 

Navodi se da su vlasti krive za krvoproliće i traži se da se odgovorni najstrožije kazne „bez obzira na visinu položaja koje oni zauzimaju u državnoj službi“ [13]. Takođe, zahtijeva se da se „smjesta prestane sa terorisanjem crnogorskog naroda i sa proganjanjem, kinjenjem, mučenjem, zatvaranjem i ubijanjem crnogorske univerzitetske i srednjoškolske omladine i ostalih crnogorskih intelektualaca i naprednih ljudi“ [14].