Bjesomučna hajka na znamenite patriote koji su se podvižnički borili za opstanak Crne Gore

Ovo je priča o nekoliko znamenitih patriota Crne Gore, koji su se, u domovini i egzilu dosljedno, podvižnički i mučenički borili i stradali, na razne načine, za PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE. 

Ovo je priča o onim Crnogorcima, koji su ginuli, ili bili proganjani, hapšeni, zarobljeni u borbi ili bili prinuđeni silom prilika da se predaju okupacionim vlastima i njihovim gonećim odredima; koji su tamnovali i preživljavali svakojake muke i patnje, zato što su se borili za opstanak Crne Gore i njene državne slobode, a protiv nasilne aneksije Crne Gore i njene okupacije od kraja 1918. i godinama docnije. 

Oni su bili konstantno na udaru, kako oružane sile, državnog, vojnog, žandarmerijskog i drugog aparata nove države Kraljevine SHS, tako i režimske štampe, koja je forsirala i pravdala politiku velikosrpskog unitarizma, hegemonizma i centralizima, a koja je crnogorske patriote permanentno demonizirala, sa ciljem podrške akcijama u gušenju i slamanju crnogorskog ustaničkog i komitskog pokreta (1919-1929). 

Komandir Vojin Lazović

Glavni prijestonički list u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, beogradska „Politika” od 11. januara 1920. godine, na naslovnici, objavljuje tekst pod naslovom „Borbe u Crnoj Gori“, u kome se, na početku veli da neki francuski listovi, koji izlaze u Parizu „objavljuju da su od pres biroa crnogorskog Ministarstva spoljnih poslova u Nejiu, dobili ovo saopštenje:

'Šef đeneralštaba crnogorskih pobunjenika, major Popović [1] javlja da je prema njegovim informacijama, major Lazović [2] sa jednim odeljenjem sastavljenim od bataljona kučkog i zetskog izvršio napad protiv srpske vojske na položajima Podgorica-Tuzi. Srbi su razbijeni. Njihovo levo krilo bilo je prinuđeno da se žurno povuče u Albaniju. Jedan srpski bataljon se predao i razoružan je“ [3]. 

To saopštenje beogradska „Politika“ kvalifikuje kao „cinički kominike“ [4] i, u nastavku teksta, pored ostalog, crnogorske ustaničke snage kvalifikuje „odmetnicima u Crnoj Gori“[5], a crnogorske rodoljube koji se oružjem bore protiv okupacionih srpskih trupa, difamira, tako što iz naziva „nejskim najmnicima i agentima bivšeg kralja Nikole“ [6]. Beogradska “Politika” percipira da pres biro nejske crnogorske vlade Jovana S. Plamenca širi „bestidne laži“ [7] i „drsko obmanjuju inostranstvo o događajima u Crnoj Gori“ [8]. 

Pritom tendenciozno i pristrasno optužuje Jovana S. Plamenca, predsjednika crnogorske Vlade u egzilu i njenog ministra spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore, da su on i njegova družina odgovorni „što se krv u Croj Gori proliva po njihovoj komandi i da su oni ti zbog kojih Crna Gora ne može da odahne u miru“ [9].

Premda je stvarno stanje stvari u Crnoj Gori u pogledu odgovornosti za ondašnje sukobe i krvoproliće, bilo u kontradikciji sa ovim što je redakcijski komentar „Politike“, isti list u daljem tekstu medijski širi famu da je, zvanična Italija „finansirala ovu razbojničku akciju Jovana Plamenca i družine“ [10], te dodaje da je Italija odgovorna „za saučesništvo i finansiranje crnogorskih bandita“ [11]. 

List „Politika“ iz političkih, ideoloških razloga, slijedeći diskurs i oficijelnu politiku režima u Beogradu i njenih organa vojne, civilne i pravosudne vlasti, smišljeno iznosi i klevete na račun crnogorskog oslobodilačkog političkog i oružanog pokreta i njegovih korifeja Jovana S. Plamenca (koji je bio u Parizu), te majora (komandira) Krsta Zrnova Popovića iz Cuca i majora (komandira) Vojina Z. Lazovića iz Kuča i njihovim akcijama, nazivajući ih „razbojnicima“ i „banditima“, a Italiju optužuje da ona i njeni organi vlasti u Rimu konstantno rade na „izazivanju i podržavanju anarhije u Crnoj Gori“ [12]. 

„Politika“ izražava očekivanja od italijanskog premijera Frančeska Nitija i poziva ga na sporazum sa državom KSHS, a da bi to učinio Niti mora preduzeti sve da „se ne samo italijanska državna kasa zatvori za nejsku bandu nego da ni iz privatnih šatula nijedna para više ne otide na tu stranu“ [13].

Crnogorski ustanički vođe Krsto Zrnov Popović i Vojin Lazović djelali su sasvim suprotno od toga kako ih je “Politika” percipirala i klevetala: oni su bili rezistentni crnogorski patrioti lojalni pravnom poretku, ustavnim i zakonskim institucijama i političkom sistemu međunarodno priznate nezavisne i suverene Kraljevine Crne Gore i njenog ustavnog vladara u egzilu kralja Nikole I Petrovića-Njegoša i hijerarhijski potčinjenini organima legalne i legitimne crnogorske emigratske vlade u Nejiu na Seni kod Pariza, na čijem se čelu nalazio Jovan Simonov Plamenac, odnosno, njenog Ministarstva vojnog na čelu sa ministrom divizijarom Milutinom M. Vučinićem i Komandom Crnogorskih trupa u Italiji.

 Jovan S. Plamenac

Širom Crne Gore vojska, žandarmerija i plaćeni kontrakomitski odredi preduzimali su konstantne akcije u cilju ubijanja, hvatanja, zarobljavanja ili prisile na predaju crnogorskih ustanika, komita i pregaoca za oslobođenje Crne Gore od lanaca kojoj joj se nametnuo Beograd i njegov opresivni sistem vladavine. 

Beogradski režim i njegovi povjerenici u Crnoj Gori prenosili su razne vijesti o akcijama crnogorske političke emigracije i pripadnika crnogorske vojske u Italiji (Gaeti, Formiji i drugim gradovima i mjestima). 

Njihova štampa širila je propagandu da oni djeluju u službi i za interese Italije, stalno ih je u tom smislu javno stigmatizirala, iako je činjenica da su oni bili patrioti Crne Gore koji su se borili za slobodu svoje zemlje i naroda, a protiv onih trupa i snaga velikosrrpskog opresivnog režima, koji je tlačio, ugnjetavao i okupirao njihovu državu, maticu, otadžbinu, domovinu. 

Beogradski list “Politika” objavljuje i vijesti da su crnogorski dvor i Vlada stajali iza “odmetničkog” pokreta i akcija u Crnoj Gori i da je ona slala crnogorske oficire koji su se nalazili u Italiji da održavaju veze i da djeluju zajedno sa “odmetnicima”, odnosno, crnogorskim ustanicima, što je i bila činjenica, jer je najveći dio crnogorskog oficirskog, vojničkog kadra u Italiji emigrirao nakon privremenog sloma Božićnog ustanka početkom 1919. godine, od kojih se veliki dio njih vraćao u Crnu Goru i vršio ustaničke i gerilske akcije boreći se ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE, odnosno, za vaspostavu njene državne nezavisnosti.

O povratku nekolicine crnogorskih oficira iz Italije u Crnu Goru da održavaju vezu sa komitima, ustanicima, odnosno, kako je režim to kvalifikovao “odmetnicima”, “Politika” obavljuje vijest odnosno izvještaj dopisnika iz Podgorice od 30. januara 1920. pod naslovom “U italijanskoj službi”. 

Taj tekst glasi: “Italijanskim brodom “Ergd” prevezeni su iz Italije u Bar bivši crnogorski oficiri komandiri Jovan Plamenac [14] i Stevo Vučinić [15] i poručnik Mirko Božović [16]. Sva trojica su odevena u italijanske uniforme i nalaze se u hotel “Marina” na barskom pristaništu pod zaštitom italijanskih vlasti.

Njihova uloga je, da naočigled naših vlasti, spletkare i… [17]održavajući veze sa odmetnicima u unutrašnjosti Crne Gore” [18]. 

Nadasve, navedeni crnogorski oficiri nijesu bili u italijanskoj službi, već u crnogorskoj legitimnoj i legalnoj vojnoj službi, kao i u političkoj misiji poslati od strane crnogorske vlade iz egzila.

Načelnik okruga nikšićkog KSHS Mih. Stojković, u izvještaju načelniku okruga Cetinje, od 8. marta 1922. godine, aktom Pov. br. 77, navodi da je doznao kako je Jovan S. Plamenac iz Italije uputio za Crnu Goru 22. februara 1922. godine “u cilju agitacije i podizanja naroda na bunu, radi otcepljenja Crne Gore od Kraljevine SHS”, kako se navodi u tome izvještaju, sljedeća lica: Radojicu Nikčevića, iz Nikšića, Sava Raspopovića iz Bara, Mihaila Vujoševića i Draga Prelevića i Maksima Draškovića iz okoline Cetinja sa društvom. 

U tom aktu tvrdi se da su oni krenuli iz Rima preko Albanije za Crnu Goru i da namjeravaju da se preko Skadra i Taraboša prebace u nju. Taj izvještaj je načelstvo nikšićkog Okruga, Pov. br. 257, dostavilo iz Nikšića 10. marta 1922. godine Načelniku okruga Cetinje. 

Krsto Zrnov Popović

Crnogorski patriota, ustanik i komita Mihailo Vujošević, (iz sreza Biočkog), bio je oficir, komandir crnogorske vojske (bio je u sastavu Crnogorskih trupa u Gaeti 1921), koji je pripadao komitskoj grupi komandira Sava Raspopovića i on se predao primoran spletom okolnosti, silom prilika, 28. marta 1923. godine načelniku podgoričkog okruga [19]. 

Okupacioni režim bio ga je oglasio za odmetnika i ucijenio kao hajduka na 10.000 dinara što je bila nagrada za onoga ko bi ga eventualno uhvatio ili likvidirao. Čuveni crnogorski borac za slobodnu i nezavisnu Crnu Goru komandir (major) Savo Raspopović je sa grupom od 10 svojih saboraca junački poginuo u Šćepan dolu u Rubežama kod Nikšića 28. decembra 1923. 

Crnogorski ustanici, od režima oglašeni kao “odmetnici”, predavali su se, prinuđeni raznim objektivnim okolnostima, vlastima i polovinom 1922. 

Okružnom načelstvu Nikšić predali su se 2. juna 1922. ustanici i zelenaški komiti Obrad Janjušević i Jovan Janjušević i odbjegli u šumu regrut Mihailo Jovović, svi iz okruga nikšićkog [20]. 

O predaji Obrada i Jovana Janjuševića i odbjeglog regruta Jovovića piše i beogradska „Politika“ sljedeće: 

„Nikšić, 2. jula. Obrad i Jovan Janjušević iz Ozrinića u okrugu nikšićkom oba iz grupe crnogorskih emigranata koja je preko Drača došla iz Italije, predali su se danas naćelstvu okruga nikšićkog. S njima se predao Mihailo Jovović, vojni begunac“[21].

Tako je jedna žandarmerijska patrola KSHS iz sreza biočkog uhvatila, u blizini sela Bijela, 23. januara 1923. crnogorskog komitu, od režima stigmatiziranog i službeno nazvanog „ucijenjenog odmetnika“ - Jagoša Jeknića [22]. 

Tokom prve polovine 1923. objektivne okolnosti bile su takve da je jedan broj crnogorskih ustanika i rodoljuba bio prinunuđen da se preda gonećim formacijama ili lokalnim vlastima. Potjerna odjeljenja žandarmerije su uspjela da nakon višečasovne oružane borbe s grupom od oko deset crnogorskih ustanika, patriota, komita, koje vlast oglasila kao “odmetnike”, uhvate ranjenog u borbi 19. jula 1923. u okolini Danilovgrada, komitu Blaža Čupića, iz okruga nikšićkog, koji je pripadao komitskoj grupi Sava Raspopovića. 

Čupić je bio od Ministrarstva unutrašnjih dela Kraljevine SHS kao “odmetnik” bio ucijenjen na 20.000 dinara [23].

Svi su oni, crnogorski ustanici i komiti, podnosili ogromne žrtve za Crnu Goru i borili se, koliko su objektivno mogli u izuzetno teškim uslovima, da bi se ostvarila pravda za Crnu Goru i oslobodila tiranske vladavine, koja je ugnjetavala crnogorski narod.