Istorijske i naučne činjenice obavezuju. Ili bi makar tako trebalo da bude. Nekoliko puta ranije u napisima u medijima isticao sam da je stari julijanski kalendar do početka 1919. bio u upotrebi na prostoru države - Knjaževine, a od 1910. Kraljevine Crne Gore - i da su ga vjekovima koristile autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva, kao i crnogorska svjetovna, sekularna država.
I stoljećima prije toga taj kalendar je bio jedini u upotrebi kad se radi o pravoslavnoj crkvi i njenim pripadnicima na prostoru Crne Gore.
Nova država - Kraljevina SHS/od 1929. nazvana Kraljevina Jugoslavija, koja je apsorbovala Crnu Goru, januara 1919. usvojila j, zakonom o ujednačavanju starog i novog kalendara, novi gregorijanski kalendar, ali samo u svjetovnoj, sekularnoj, odnosno, vancrkvenoj sferi, odnosno, on se nije odnosio i primjenjivao na ondašnju jedinstvenu Srpsku pravoslavnu crkvu u unitarnoj i centralističkoj i monarhističkoj državi formiranoj 1920. godine.
Istorijska činjenica je da onda novouspostavljena Srpska pravoslavna crkva u Kraljevini SHS (nastala 1920, kada je i uvedena nasilno u Crnu Goru, pošto je ona bila okupirana i nasilno anektirana), nakon ukidanja autokefalne Crnogorske crkve, nije prihvatila novi gregorijanski kalendar.
Ona nije prihvatila ni od 1923. godine reformisani i revidirani stari julijanski kalendar, što su uradile brojne pravoslavne crkve u Evropi i u svijetu, već je ostala na starom julijanskom kalendaru koji za 13 dana kasni, zaostaje u računanju vremena za preciznijim i tačnijim gregorijanskim i reformisanim ili "novim" julijanskim kalendarom.
Tako je od januara 1919. na ovim prostorima nastala paralelna upotreba dva kalendara - novog gregorijanskog kojeg je zakonom uvela ondašnja država (i koji je ostao do današnjeg dana, u kontinuitetu se koristio i u socijalističkoj Jugoslaviji i koristi se u svim državama obnovljenim i nastalim nakon njene disolucije), te koji se koristi u državi i u građanskom, svakodnevnom životu i stari prevaziđeni i naučno netačni u računanju vremena, julijanski koji koristi Srpska pravoslavna crkva.
Isto kao i SPC i Ruska pravoslavna crkva i pojedine samoupravne crkve pod njenom jurisdikcijom (kao recimo autonomna Pravoslavna crkva u Moldaviji)koristi stari julijanski kalendar i još neke druge pravoslavne crkve.
48Napominjem da stari julijanski kalendar koristi i Crnogorska pravoslavna crkva od njene obnove 1993, a taj kalendar koristi i Makedonska pravoslavna crkva, Gruzijska pravoslavna crkva i još neke crkve.
Nadam se da će obnovljena naša Crnogorska pravoslavna crkva napustiti stari i prevaziđeni stari julijanski kalendar i usvojiti novi gregorijanski ili revidirani julijanski.
Božić, dan Hristovog rođenja, takođe je 25. decembra po starom julijanskom kalendaru, kao što je Božić 25. decembra po novom gregorijanskom kalendaru (uvedenom reformom kalendara 1582. od strane pape Grgura XIII), ali se on ne slavi istoga dana kad ga slave rimokatolici, već ga pravoslavni hrišćani u Crnoj Gori obilježavaju sa 13 dana zakašnjenja u odnosu na rimokatoličku crkvu i u odnosu na pravoslavne crkve u Evropi i van Evrope koje su od 1923. i kasnije usvojile, prihvatile revidirani ili reformisani julijanski kalendar koji se datumski i danom poklapa ili izjednačava sa gregorijanskim, kad se radi o danu proslave Božića itd.
U Crnoj Gori vjekovima nije bilo paralelne upotrebe dva kalendara kada su u pitanju država i Crnogorska pravoslavna crkva. Već se vjekovima kada se o njima radi koristio samo jedan kalendar i to julijanski. Država i crkva Crnogorska slavile su vjekovima od postanka, 25. decembra Božić, istoga dana, a nova godina nastupala je 1. januara - dakle poslije Božića.
Problem sa neujednačenosti dva kalendara je više od 100 godina prisutan i u Crnoj Gori i trebalo bi ozbiljno razmisliti o ideji da se on riješi ujednačavanjem kalendara, makar kad je Crnogorska crkva u pitanju, odnosno, da se ona uskladi sa reformisanim julijanskim kalendarom ili sa gregorijanskim kalendarom. To bi, po meni, bilo dobro i ispravno rješenje.
Napominjem da su vaseljenska Carigradska patrijaršija, Grčka, Kiparska, Albanska, Bugarska, Aleksandrijska, Antiohijska, Rumunska, Poljska, Češka, Finska (od kraja 2022. i autokefalna Pravoslavna crkva Ukrajine) i brojne druge pravoslavne crkve u Evropi i van Evrope prešle na revidirani julijanski kalendar (napustile su stari i netačni julijanski kalendar i prihvatile kolokvijalno nazvani Milankovićev reformisani kalendar) ili su prešle na gregorijanski kalendar, tako da su i u danu proslave Božića prevazišle kalendarsku razliku od 13 dana i Božić slave 25. decembra što je istoga dana i datuma i po gregorijanskom kalendaru i po novojulijanskom.
Crnogorska država i Crnogorska pravoslavna crkva su vjekovima, od doba dinastije Crnojević, potom u periodu mitropolita iz razlih crnogorskih plemena i bratstava, zatim u doba mitropolita iz kuće i dinastije Petrović-Njegoš, te u doba kada su se na čelu autokefalne Crnogorske crkve (od kad je u doba knjaza Danila I Petrovića Njegoša, Crna Gora postala Knjaževina 1852) nalazili Nikanor Ivanović, a od 1860. Ilarion Roganović, te Visarion Ljubiša i od 1885. Mitrofan Ban, pa sve do nasilnog ukidanja Crnogorske crkve u procesu koji je otpočeo decembra 1918, vazda proslavljala Božić 25. decembra, a Božićni praznici su obilježavani 24. (Badnji dan), 25. (Božić) i 26. (Božiji dan) decembra.
Bilo je to obilježavanje Božićnih praznika po onda u Crnoj Gori važećem za pravoslavnu crkvu julijanskom kalendaru, a kada je ukinuta Crnogorska pravoslavna crkva u Kraljevini SHS nova država je prešla na novi gregorijanski kalendar, ali Srpska pravoslavna crkva (tada uvezena i nametnuta u Crnoj Gori, u kojoj do tada nikada nije postojala) ostala je na starom julijanskom kalendaru, te je odbila da pređe na gregorijanski i konačno odbila je da prihvati i primijeni reformisani julijanski na Carigradskoj pravoslavnoj konferenciji prihvaćen juna 1923.
I proslava Božića se kalendarski zbiva sa 13 dana kašnjenja u odnosu na gregorijanski ili na od 1923. novojulijanski kalendar koji je prihvaćen od većine pravoslavnih crkava.
Mislim da su zreli uslovi da obnovljena Crnogorska crkva pređe ubuduće na proslavu Božića po ispravnijem, preciznijem gregorijanskom ili po novojulijanskom kalendaru, kao što je to uradila većina pravoslavnih autokefalnih crkava u svijetu.
U ovom kontekstu prezentiram faksimil Božićne poslanice poglavara autokefalne Crnogorske crkve mitropolita Mitrofana Bana sa Cetinja od 20. decembra 1889, broj 1861, koju je on uputio uoči praznika Roždestva Hristovog (rođenja Isusa Hrista) pravoslavnim vjernicima u Crnoj Gori.
Poslanica Mitrofana Bana uoči Božića- decembra 1889. objavljena je u časopisu "Prosvjeta", izdanje Knjaževskog crnogorskog Ministarstva prosvjete i crkvenih djela, sveska XII, godina 1, decembar 1889. godine.
Ona slijedi u faksimilu originala u nastavku ovog teksta i pokazuje da je Crnogorska crkva slavila Božićne praznike po onda važećem kalendaru - u decembru. Takođe, Božić je 25. decembra slavila i tadašnja Knjaževina Crna Gora i njen državni suveren knjaz Nikola I Petrović Njegoš i njegov dvor.
Knjaževina Crna Gora i autokefalna Crnogorska crkva su, elem, proslavljale Božić 25. decembra po onda važećem julijanskom kalendaru, jer drugi novi gregorijanski kalendar nije bio tada u upotrebi u Crnoj Gori kada su u pitanju bili kako državni tako i crkveni praznici stanovništva koje je pripadalo pravoslavnoj varijanti hrišćanstva. Katolici u Crnoj Gori Božić su slavili po gregorijanskom kalendaru.
O tome da je Božić slavljen kad je stanovništvo pravoslavne vjeroispovijesti u pitanju- 25. decembra svjedoči i zvanični dokument kojeg je publikovala Knjaževina Crna Gora, a to je Državni kalendar za 1907. godinu u kome je sadržan i crkveni kalendar, po kojemu je Božić označen 25. decembra crvenim slovima.
Badnji dan je bio ranije, 24. decembra i on nije bio označen crvenim nego crnim slovima, a crvenim slovima su bili označeni pored Božića 25. decembta i Božiji dan koji se slavio 26, kao i 27. decembar - dan arhiđakona Svetog Stevana. U prilogu donosimo faksimil Državnog kalendara za Knjaževinu Crnu Goru za 1907. godinu, koji je iste godine objavljen na Cetinju.
