Dio kulturno-istorijskog nasljeđa Crne Gore: Crkva Sv. Nikole u Gornjim Seocama

Seoca su staro, istorijsko, viševjekovno, crnogorsko pleme koje pripada nahiji Crmnica i ona su osmo crmničko pleme. Seoca se dijele se na dva sela-naselja: Gornja i Donja Seoca. U Gornjim Seocama postoje, jedna do druge, dvije crkve. Manja, starija crkva, koja se nekada zvala crkva Svetog Spasa i novija, veća crkva posvećena Svetom Nikoli. 

U Donjim Seocama je crkva Svetog Jovana Krstitelja. U ovom tekstu biće riječi o crkvi Svetog Nikole u Gornjim Seocama, dok ćemo se uskoro, u posebnom tekstu, baviti istorijskim osvrtom na crkvu Svetog Jovana u Donjim Seocama.

U monografiji "Pedeset godina na prestolu Crne Gore“, objavljenoj u slavlje jubileja 50 godina vladavine knjaza Nikole I Petrovića Njegoša i proglašenja Knjazevine Crne Gore za Kraljevinu (a koju monografiju je uredio dr Lazar Tomanović, istoričar i doktor prava, predsjednik Vlade Crne Gore, te koja je štampana u Kraljevskoj Crnogorskoj Državnoj štampariji na Cetinju 1910), između ostalog, navodi se, (kada se nabrajaju podignuti i obnovljeni hramovi u Crnoj Gori od 1860. do 1910), na strani 111, da je u Gornjim Seocama 1888. godine obnovljen hram, odnosno, crkva Svetog Nikole.

Crkva Sv. Nikole u Gornjim Seocama

Crkva Svetog Nikole obnovljena je u doba nezavisne i međunarodno priznate države Crne Gore kad je njen suveren bio knjaz Nikola I Petrović Njegoš i u vrijeme kada je poglavar autokefalne Crnogorske crkve bio mitropolit Mitrofan Ban. 

Nju je obnovilo, kao što je prethodno i podiglo na vlastitom zemljištu, svojim radom, trudom, pregnućem, brojnim ulaganjima, novčanim i drugim prilozima autohtono stanovništvo tog kraja. 

Crkva Svetog Nikole u Gornjim Seocama je grobljanska crkva; ona je istorijski i pravno pripadala i pripada bratstvenicima, plemenicima, mještanima tog kraja i predstavlja sastavni dio kulturno-istorijskog nasljeđa Crne Gore i crnogorskog naroda.

Blažo T. Orlandić u knjizi “Monografija Gornjih Seoca” navodi da se u Gornjim Seocima nalazi saborna crkva Sveti Nikola, koja se sastoji iz dvije crkve i to, kako piše, “manje, sagrađene (po predanju) u doba Duklje (Zete), i veće, sagrađene 1872. godine? [1] Manja-stara crkva bila je saborna i po kazivanju starih Orlandića nazivala se crkva «Sv. Spasa» i u njoj se služilo na Spasovdan. Veću su gradili Novljani najvjerovatnije 1872. godine. Godina 1878. koja je navedena na spomen ploči, proizilazi, da nije tačna?! Po izgradnji nove, crkva je nazvata «Sveti Nikola». Stara crkva je obnovljena 1888. godine. Običaj je bio da na Spasovdan seljani donose pred crkvom sir, koji se prodavao, a za taj novac okosila bi se trava oko crkve i groblja i ponešto drugo uradilo oko crkve» [2].

Crkva Svetog Nikole u Gornjim Seocama «je renovirana 2001. sredstvima bratstvenika (Orlandića, Ivovića, Popovića i Vučevića) i donacijom prijatelja bratstva» [3]. 

Mitroplit Mitrofan Ban

U istoj knjizi Blažo T. Orlandić piše da je krsna slava Gornjeseočana Nikoljdan.

O vremenu njene gradnje, u prvobitnom obliku, nemamo pouzdanih podataka. Postoji sačuvano narodno predanje da je ona prvobitno podignuta još u vrijeme najstarije crnogorske države Duklje/Zete. Međutim, to predanje nije moguće provjeriti, odnosno, potvrditi u prvorazrednim i primarnim istorijskim izvorima, odnosno, sačuvanim arhivskim i drugim istorijskim dokumentima, te ono ostaje, za sada, samo u sferi pretpostavke.

Elem, kada je tačno podignuta crkva Svetog Nikole nije još moguće sa sigurnošću utvrditi, a moguće je da je to bilo 1872. godine. Navedena crkva je obnovljena 1888. godine i to povrđuju istorijski izvori i referentna istoriografska literatura.

Spomen obilježje na ulazu u groblje Crkve Sv. Nikole u Gornjim Seocama

Iz Gornjih Seoca (Crmnica) je u viševjekovnoj istoriji Crne Gore i njene crkve, bio značajan broj uglednih crnogorskih sveštenika, koji su bili i glavari, odnosno, znameniti narodni prvaci. Blažo T. Orlandić u „Monografiji Gornjih Seoca“ navodi brojne sveštenike (popove) iz Gornjih Seoca od sedamnaestog vijeka do kraja 1915. godine. To su, kako navodi B. Orlandić, bili: pop Luka Ratkov Orlandić „po kome su se bratstvenici od kraja 17. vijeka do 1908. prezivali Popović“ [4]. 

Potom slijede: pop Marko Nikov Orlandić, knez pop Živan Orlandić (sin popa Marka), pop Jovo Nikov Orlandić, pop Mitar Orlandić (sin popa Jova), pop Pero Orlandić (sin popa Mitra), pop Đuro Orlandić (sin popa Jova), koji se pominje u istorijskim dokumentima 1798. godine; pop Đukan Belov Orlandić, pop Ivan Mičetin Ivović (1705-1780), pop Jovo Perov Ivović (1812., te koji je zajedno sa Markom Ž. Ivovićem ubijen-obješen od strane Turaka u Baru 1839. godine)[5], pop Andrija (Mićo Perov Ivović-Orlandić 1802-1829), koji je poginuo u Gluhom Dolu 1829. godine[6]; pop Rado Ivović (sin popa Jova), pop Savo Ivović (1835-1862), koji je poginuo u boju na Krnjicama 1862. godine (sin je popa Jova Ivovića), pop Milo Ivović (sin popa Jova); pop Niko Ivović (1849-1876), poginuo na Vučedabiće 1876 (sin popa Rada Ivovića), pop Niko Đurov Ivović, pop Jokaš-Joko Markov Ivović i pop Luka Ivović (1860-1915), sin popa Rada.[7]

Kako se navodi u „Državnom kalendaru Knjaževinu Crnu Goru za prostu 1907“, službenoj publikaciji crnogorske Vlade, tada je sveštenik nadležan za Gornja Seoca bio pop Luka Ivović, dok je za Donja Seoca nadležni sveštenik bio Nikola (Niko) Lekić. [8] Kako u službenom dijelu, objavljuje „Glas Crnogorca“ krajem januara 1910. godine, parohijalni sveštenik u parohiji Seočkoj bio je tada Luka Ivović [9]. 

Poglavar državne, autokefalne Crnogorske crkve (Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, Crnogorske mitropolije) mitropolit i arhiepiskop Mitrofan Ban, koga je na taj položaj postavio knjaz Nikola I Petrović Njegoš) je 1910. godine proslavljao jubilej 25-godišnjice arhijerejske službe. U tom smislu dobio je veliki broj pisama i čestitki iz zemlje i inostranstva. Čestitke su mu upućivane i od strane brojnog aktivnog sveštenstva Crnogorske crkve - Crnogorske mitropolije. 

Tako je sveštenstvo Crmničke nahije, odnosno, 21 sveštenik Pravoslavne crkve u Crnoj Gori - Crnogorske mitropolije - Crnogorske crkve - iz Virpazara 6. aprila 1910. godine uputilo čestitku slavljeniku mitropolitu Mitrofanu Banu, u kojoj mu čestita jubilej 25-godišnjice upravljanja Crnogorskom crkvom.

Kralj Nikola

Naime, u toj čestitki se kaže da "potpisato crmničko sveštenstvo, današnjom proslavom Vašeg jubileuma prožeto osjećanjima duboke zahvalnosti, ljubavi, poštovanja i priznanja što ste za vrijeme dvadesetpetogodišnjeg teškoga ali svetog i uzvišenoga upravljanja Crnogorskom crkvom, doprinijeli sjajne tekovine koje će istorija crkve zlatnim slovima pokazati u dalja vremena.

Vjerno i Visokodostojno Vaša svetost trudila se da posluzi njeg.kr.v. Knjazu gospodaru i otačastvu-mačem, perom i živom evanđeljskom poukom. Neka je slava i hvala takvom mironošcu!

Potporom nj.k.v. Knjaza gospodara, uzvisili ste sveštenstvo područne Vam jerarhije materijalno i moralno i otvorili mu široko polje književnoga rada.

Srećni se smatramo što danas slavimo Vaše biserno slavlje. Daj Bože, upravljajući sa tvoga svetog trona, da slavite i alemno slavlje, na ponos i diku, sreću i napredak naše junačke domovine, da Vas On sačuva do najdubljih granica ljudskoga života čila, zdrava, pravopravjašća slovo istine svoje.

Iz dubine duše prinosimo najtoplije molitve i pjesme svemogućemu Tvorcu za dragocjeno zdravlje i mirni život Vas, da poživite dugi niz godina na slavu i napredak crkve.

Vir-pazar, 6. aprila 1910.

Najodaniji sveštenici:

Protojerej Rade Hajduković, Vuko Leković, Pero Leković, Petar Mašanović, Tomo Jovović, Jovan Gvozdenović, Mićo Ulićević, Savo Klisić, Nikola Jovanović, Niko Lekić, Luka Vukosavović, Luka Ivović, Petar Perović, Ilija Jovanović, Savo Vukosavović, Joko Popović, Đuro Klisić, jerom. Makarije Đurišić, Marko Plamenac, Petar Pekić, Petar Hajduković".[10]

Sveštenik Crnogorske crkve (Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori, Mitropolije Crnogorske) iz crmničkog sela Gornja Seoca i poslanik Crnogorske narodne skupštine Luka Ivović preminuo je 1915. godine. Nekrolog povodom njegove smrti objavio je i list „Glas Crnogorca“, broj 55, od 21. novembra 1915. godine, na strani 2, koji o njemu na piše: 

„POP LUKA IVOVIĆ. Narodni poslanik za kapetaniju Šestansko-Selačku, pop Luka Ivović umro je 17. ovoga mjeseca i sahranjen u svome mjestu Seocama 18. Istoga mjeseca uz mnogobrojno saučešće mjesnoga i ostaloga naroda, u kome je uživao iskreno poštovanje.

Luka Ivović rođen je u Seocama 1860. godine, a rukopoložen je za sveštenika 1880[11], te je od tada pa do svoje smrti revnosno i savjesno služio svetome oltaru Gosponjem i Domovini.

Pop Luka je izabran -29. decembra 1913. godine-za narodnog poslanika, koju je dužnost savjesno i marljivo vršio, te je i među narodnim poslanicima cijenjen i veoma poštovan.

Vječni pokoj i rajsko naselje plemenitoj duši popa Luke, a ožalošćenoj porodici Ivovića naše iskreno saučešće“, navodi „Glas Crnogorca“.

Glas Crnogorca od 5. decembra 1915, čitulja za popa Luku Ivovića

U pravoslavnim bogomoljama, hramovima, crkvama i manastirima u Crnoj Gori do 1920, obavljala je vjersku službu, bogosluženja, liturgije i brojne druge religijske procesije, obilježavala je razne vjerske jubileje, slave, praznike i obavljala obrede za potrebe naroda i države Crne Gore, odnosno, domicilnog stanovništva nekadašnja Crnogorska crkva-Crnogorska mitropolija, odnosno, njen episkopat, sveštenstvo i monaštvo. Ona je upravljala crkvenim objektima, hramovima (crkvenim zgradama). Ali ni ona nije bila vlasnik kao institucija crkvenih objekata (manastira, crkava, imovine). 

Takav je slučaj, kao i sa ostalim hramovima, crkvama i manastitima i crkvenom imovinom u granicama Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, bio i kada se radi o crkvi Svetog Nikole u Gornjim Seocama. 

U vjerskom smislu nad crkvom Svetog Nikole u Gornjim Seocama, od njene izgradnje i obnove, do 1918-1920, bila je nadležna autokefalna Crnogorska crkva, ali ona nije imala svojinu nad njome. 

Tada bilo kakvu jurisdikciju na pravoslavnim hramovima i crkvenom imovinom u Crnoj Gori nije imala, niti je mogla imati Crkva Srbije, odnosno, SPC, jer ona tada nije ni postojala na tlu Crne Gore (nastala je 1920), kada je i nasilno uvedena u Crnu Goru.