Dugačak je spisak prijatelja Crne Gore, u evro-kontinentalnom, anglo-saksonskom i američkom svijetu koji su, od 1916. do 1930. godine, pisali o Kralju Nikoli I Petroviću-Njegošu, o ulozi Crne Gore u prvom svjetskom ratu na strani sila Velike Antante, kao i o tome kako je ona nepravedno žrtvovana na kraju rata, uništena kao nezavisna država usljed falsifikovanja narodne volje, te okupacije i nasilne aneksije sprovedene od strane Srbije i njenih trupa 1918. godine i docnije.
Među prijateljima Crne Gore, koji su se iscitali u borbi za njenu nezavisnost i koji su podržavali Kralja Nikolu i crnogroske vlade vlade u egzilu (1916-1925), te koji su govorili o njenoj časnoj ulozi u Prvom svjetskom ratu i tome kako je ona na njegovom kraju bila pobijeđeni ili poraženi pobjednik, isticali su se iz Švajcarske dr Eduard Rene Klaparede, profesor Univerziteta u Ženevi, dr Erbrih, Luj Avenije i prof. Tauber, Moncal itd, a naročito Poljakinja dr Marija Rusijecka.
Radi se o uglednim ličnostima koje su bili članovi Međunarodnog komiteta za nezavisnost Crne Gore, osnovanog 1921. u Ženevi.
Istoričar prof. dr Šerbo Rastoder o angažovanju dr Marije Rusijecke u korist odbrane nezavisnosti Crne Gore, u knjizi “Crna Gora u egzilu 1918-1925”, knjiga I, na stranama…piše i ovo:
„Marija Rusiecka je bila odličan znalac balkanske problematike jer je provela dvije godine (1914 - 1916) u srpskim vojnim bolnicama i učestvovala u povlačenju srpske vojske preko Albanije i Crne Gore. Tada je upoznala i Crnu Goru, njene ljude, te je kasnije odlučila da se angažuje u njenu korist. Uopšte, Liga je počela okupljati ljevičare iz Evrope i svijeta u propagandnoj borbi za prava malih i potlačenih naroda.
Krajem septembra 1920. godine Pero Bogdanović, načelnik u Ministarstvu prosvjete, obratio se pismom sekretaru Međunarodnog biroa za odbranu prava naroda dr Mariji Rusieckoj, poznatom aktivisti u odbrani prava naroda (sjedište Biroa bilo je u Ženevi), sa molbom da se prihvati odbrane i lobiranja u korist crnogorskog pitanja. U odgovoru Rusiecke istaknuta je njena spremnost da se angažuje za dobrobit vaše nesrećne domovine. Za tako nešto Rusiecka je navela i lični razlog: To što sam kao Poljakinja preuzela inicijativu za borbu u korist Prava naroda sasvim je prirodno, jer bolje od mnogih drugih znam koliko pritiska jaram tuđina! I koliko je gorak život u egzilu.
Navodeći značaj osnivanja svoje institucije, kao i to da ne treba dozvoliti da se svjetska savjest mirno uspava nad svim nepravdama koje su upravo počinjene, jasno je naznačila cilj: Treba pridobiti javno mnjenje za vašu stvar baš ovdje gdje će kroz nekoliko sedmica zasijedati Društvo naroda.
Bila je spremna da organizuje predavanja, učini dostupnim širem krugu zainteresovanih cirkularna pisma i dokumente. Objavljuje ih u publikacijama Biroa. Poslate su joj publikacije o Crnoj Gori, a traženo je lice u Švajcarskoj koje bi joj bilo na usluzi u pitanjima nabavke potrebnih podataka o Crnoj Gori, o kojoj se znalo veoma malo. Marija Rusijecka bila je inicijator osnivanja Međunarodnog komiteta za nezavisnost Crne Gore u Ženevi pri Birou za odbranu prava naroda, koji je djelovao od kraja 1920. godine”.
Liga za odbranu prava naroda osnovana je 1913. godine u Ženevi. Njen prvi predsjendik bio je dr Rene Klaparede, a njega je naslijedila Poljakinja dr Marija Rusijecka. Ona se bila generali sekretar Međunarodnog biroa za odbranu prava naroda u Ženevi, a djelovala je u korist Crne Gore i u okviru Centralnog Komiteta za nezavisnost Crne Gore, osnovanog u Bolonji 1922. godine i Udruženja za odbranu Crne Gore utemeljenog u Bergamu 1924. godine i bila dugi niz godina u komunikaciji sa istaknutim Crnogorcima u egzilu, ostvarivši sa njima u promociji crnogorske državotvorne i nacionalne misli intezivnu saradnju.
Dr Marija Rusijecka je u članku pod naslovovom “Kralj Nikola i crnogorski narod”, objavljenog u Ženevi 1921, u broju 7, lista “Pravo naroda”, organa Međunarodnog biroa za odbranu i prava naroda,a povodom smrti kralja Nikole u Kap d Antibu 1. marta 1921. godine, između ostalog, konstatovala i sljedeće:
“Zna se kakvu ulogu odigra Crna Gora u velikom ratu. Bez ikakvog naročitog cilja rata bez postavljanja uslova, bez potraživanja ma kakvih dobiti, odbijajući kompenzacije koje mu nuđaše Austrija za svoju neutralnost, Kralj Nikola mobilisa sve svoje ljude od 18 do 61 godine i odgovori na apel Srbije, koja se nalazaše u očajanju: „Srbija može računati na bratsku i neograničenu pomoć Crne Gore“.
To bjehu Crnogorci koji pokrivahu i zaštićavahu odstupanje srbijanske armije; oni koji su danas žrtve najodvratnije izdaje od strane njihovih „prijatelja i saveznika“.
Napomenimo još da, kao belgijski kralj Albert, srbijanski kralj Petar, kralj Nikola, crnogorska vlada i mala armija napustiše Crnu Goru u momentu austrijske invazije.
Ali pošto Austrija evakuisa tu zemlju, to bješe srbijanska armija koja je zauze i koja u njoj postupi sa nečuvenom brutalnošću. Užasi počinjeni nad crnogorskim stanovništvom od strane srbijanskih vlasti bjehu osuđivani čak i u srbijanskoj naprednoj štampi („Tribuna“ između ostalih).
Što se tiče odvratne podgoričke komedije, kojom se htjelo predstaviti da je kralj Nikola zbačen i Crna Gora aneksirana Srbiji, mi znamo što je u stvari i što o tome treba misliti
Protivna ustavu, ta skupština bješe ustvari druga povreda – poslije vojničke okupacije – suvereniteta Crne Gore.
Oni, koji smatraju podgoričke odluke, organizovane pod prijetnjom srbijanskih bajoneta i u momentu kada prava vlada, vojska i na hiljade crnogorskih građana bjehu zadržani u inostranstvu, - kao punovažno glasanje, jesu li oni svjesni odgovornosti, koju uzimaju za sebe pred Bogom i pred savješću svijeta, produžujući da se trude da legitimišu jedan akt koji predstavlja jednu neodbranljivu povredu prava i najosnovnije pravde?
Bi li oni pristali na primjenu te vrste narodne konsultacije, od strane njemačkih okupacionih vlasti, nad stanovništvom Belgije ili Poljske?
Mnogobrojni ustanci i pobune crnogorskog naroda, kao i neprekidni protesti Crnogoraca u inostranstvu, dokazuju dovoljno da taj narod nema nikakvog udjela u toj komediji i da je on riješen da nastavi borbu do krajnosti, za svoje pravo i slobodu.
Nemogući više da poriču da ustanak bjesni u Crnoj Gori, izvjesna štampa usiljava se da ga motiviše jednim, zacijelo, genijalnim objašnjenjem, koje glasi: „To je tradicionalna odvratnost Crnogoraca prema jednom pravilnom obliku uprave, koja je uzrok ustanka i bune.“!
Međutim, svi oni koji poznaju Crnu Goru kao i njene stanovnike – kao što je slučaj sa piscem ovih redova – mogu posvjedočiti, ne bojeći se demantovanja, da to nije nikako „pravilni oblik uprave“ koji je odvratan narodu Crne Gore, već povreda njegovih prava, uvreda nanesena njegovoj slobodi i njegovom vjekovnom suverenitetu, zločin učinjen od strane nečovječnog osvajača, gadost i izdajstvo njegovih „saveznika“
Odvratno je crnogorskom narodu da pristane na dominaciju jedne dinastije, čiji je osnivač.... „otvoreno optužen od jugoslovenske štampe da je zauzeo vlast, ubijajući svoga oca i vješajući svoga brata“, a čiji je današnji kralj išao toliko daleko sa cinizmom, da je nagradio činovima i obasuo počastima ubice onoga, čiji prijesto danas zauzima, a to će reći kralja Aleksandra i njegove žene.
Gnušanje, koje izaziva taj gadni zločin, još je svježe u našim uspomenama.
Nije bilo, vjerujem, u svijetu nijednog kulturnog čovjeka, nijedne zičabeti u masi – svih vrsta masa – kome se nije steglo srce čitajući izvještaj tog ubistva i koji nije zadrhtao od užasa i premeraženja.
Civilizovane sile odbiše za dugo da stupe u vezu sa kraljem, koji bješe podignut na krvavi prijesto.“.
(Dr Marija Rusijecka, „Kralj Nikola i Crnogorski narod“. Objavljeno u: „Glas Crnogorca“, Rim, godina 49,broj 92. 18 april/1. Maj 1921.str. 3-4)
