Prof. dr Antonio Baldaći (Antonio Baldacci) [1] rođen je 3. oktobra 1867. godine u Bolonji (Italija), od oca Aleksandra Baldaćija i majke Marije Ronzani. Pored Antonija, porodica je imala još sedmoro djece: Đovanija, Luiđija, Anibala, Anu, Elenu, Margaritu i Virdžiniju. Pohađao je osnovnu školu u provinciji, u Kasalećio di Reno.
Gimnaziju je završio u Bolonji 1884. Prilično rano se kod njega pojavilo i razvijalo jako interesovanje za botaniku, ali i za ekonomsko-političku situaciju u zemljama na balkanskom prostoru, među kojima je posebno mjesto zauzimala Crna Gora.
Antonio Baldaći je prvi put putovao u Crnu Goru, 1885. godne kada je imao 17 godina. Naredne godine, tokom njegovog drugog puta, upoznao je i vatikanskog diplomatu Ćezarea Tondinija, papinog izaslanika na Cetinju po pitanju potpisivanja Konkordata između Crne Gore i Vatikana [2], koji ga je i upoznao sa knjazom Nikolom I Petrovićem-Njegošem.
Kralj Nikola u egzilu
Sa knjazom Nikolom, Antonio Baldaći je uspostavio čvrste prijateljske veze, koje će neprestano trajati sve do smrti crnogorskog suverena u progonstvu u Francuskoj 1. marta 1921. godine. Ličnost je koja spada među strance-prirodnjake koji su najduže i najsvestranije izučavali zemlje Balkanskog poluostrva, a prvenstveno Crnu Goru, Albaniju, sjeverozapadnu Grčku i Krit [3].
Baldaći je, u razdoblju od 1885. do 1897, sedam puta boravio u Crnoj Gori radi botaničkih istraživanja, a ukupno je u Crnoj Gori boravio najmanje 14 puta. Proputovao je sve njene krajeve i vršio sistematska istraživanja njene prirodne i životne sredine. Bio je lični prijatelj kralja Nikole i »pomažući« član društva »Gorski vijenac« na Cetinju 1896 [4].
Baldaći je započeo studije veterine 1887. godine na Univerzitetu u Bolonji, pod mentorstvom botaničara Federika Delpina i Đirolama Kokonija. Putovanja u Crnu Goru, i kasnije u Albaniju, koje je finansirao od prodaje sakupljenih osušenih biljaka na italijanskim naučnim institutima, kao i na stranim (Beč, Budimpešta, Pariz, Ženeva, Berlin, Lenjingrad), a koji su bili namijenjeni prvenstveno studijama botanike, nastavili su se tokom godina njegovog studiranja, zahvaljujući podršci i povjerenju koje su ukazali mladom studentu Frančesko Krispi, tada ministar inostranih poslova, i Đorđo Milelire, italijanski konzul u Pravesi, a potom u Janini. Tokom putovanja 1891, Baldaći je upoznao njemačkog geografa, Kurta Haserta, koji mu je postao saradnik i drug.
Dr Kurt Hasert
Nakon sticanja univerzitetske diplome u Zooatriji, 27. juna 1891. godine, profesor Federiko Doplino ga je želio za asistenta na botaničkom Institutu, đe se Baldaći zaposlio i tu ostao do kraja 1902. i radio sa drugim profesorima na katedri, Orestom Matirolom i Faustom Morinijem.
Baldaćiju je 1897. godine povjerena prva misija diplomatskog karaktera, sa vladinim nalogom: ministar inostranih poslova Emilio Viskonti-Venosta, slao ga je u Beč, Berlin i Sankt Petersburg.
Italijansko geografsko društvo, koje je već 1891. godine Baldaćiju povjerilo službu u redakciji za članke koji su izlazili u njihovom Biltenu od 1894. godine (kada je postao njegov redovan član), počelo je subvencionirati njegove naučne ekspedicije.
Baldaći je 1902. godine bio saradnik u Prvoj naučnoj misiji Italijana u Crnoj Gori, koju je finansiralo Ministarstvo prosvjete, Nunzio Nasi, a kojoj je učešća uzeo i Dante Valijieri, inspektor za arheološka istraživanja, spomenike i iskopine, imenovan od strane ministra, Ugoa Vrma, sa antropološkog Univerziteta u Rimu, Aleksandar Marteli sa geološkog Instituta u Firenci, Luiđi Santagara, fizičar i prirodnjak i Anibal Bladaći, agronom, (Antonjev brat).
Kanadski general Frederik Burnham
Sa putovanjem 1904. godine, završava se, u životnoj biografiji Bladaćija, period avanturističkih i istraživačkih putovanja, a i velikih naučnih rezultata koje je postigao na polju botaničkih istraživanja: sakupljenih biljaka je bilo otprilike 100 hiljada, velikim dijelom posebnih i različitih i do tada nepoznatih.
U okviru studija i interesovanja za područje Balkana, Rumunija je pokazala veliko interesovanje za Baldaćija, sa stanovišta etnografije, istorije i politike. Baldaći je ostvario saradnju sa Rumunom, Konstantin Burileanom, pišući predgovor za njegovo djelo «Rumuni iz Albanije» (1905), i sa Nikolom Tacitijem, nadzornikom rumunskih škola u Albaniji, Makedoniji i Epiru.
Vitni Voren
Baldaćijeve ekspedicije na području Balkana nijesu bile isključivo naučne, već su bile povezane sa aktivnostima promocije nacionalnih interesa Italijana na području Balkana, i sa pokušajima da se ostvare dobri ekonomski (komercijalni) odnosi između Italije i Crne Gore.
Baldaći je sa braćom Đovanijem i Luiđijem, u prvim godinama 20. vijeka i Prvog svjetskog rata, otpočeo neke preduzimačke, finansijske i trgovinske aktivnosti (trgovina građom, mliječnih proizvoda, kože, duvana, potražnja za ulagačima i finansijskim posredovanjem), zahvaljujući najviše stabilnim odnosima sa istaknutim Crnogorcima, posebno, sa Slavom Ramadanovićem. Njegov brat Đovani postao je agentipartner u preduzeću duvana u Crnoj Gori, firmi čiji je promoter i finansijer bio Đusepe Volpi.
Đuzepe Volpi
Baldaći nastavlja akademsku karijeru dobijajući 1889. zvanje docenta iz botanike na univerzitetu u Bolonji, a 1904. iz geografije. Vjenčava se 7. marta 1896. sa Karolom Moreli, sa kojom je dobio ćerku Lauru.
On 1902. godine napušta botanički Institut na Univerzitetu u Bolonji, kako bi predavao političku i kolonijalnu geografiju u diplomatsko-kolonijalnoj školi, koja je bila u sklopu Univerziteta u Rimu. Tokom perioda koji je proveo u glavnom gradu Italije, bio je jako frekventan u društvenim aktivnostima. Uspostavlja bliske kontakte što sa ministrima i uopšte u uticajnim krugovima rimskog političkog ambijenta, što sa umjetnicima i intelektualcima, poput Gabrijela Danuncija, slikarima Gvidom Aristidom Sartorijom i Frančeskom Paolom Miketom i slikarem i skulptorom Konstatinom Barbelonom.
Od 1904. počinje da obavlja dužnosti inspektora i komesara na ispitnim rokovima na različitim školskim Institutima u centralnoj i južnoj Italiji. 1907. godine Baldaći dobija zvanje pomoćnika direktora u Botaničkoj i tropskoj bašti u Palermu. U međuvremenu je ostvario saradnju sa Ministarstvom unutrašnjih poslova, posebno sa Odjeljenjem za javnu bezbjednost za «vanrednu pomoć Crnoj Gori»,posebne prirode, koja se sastojala, prvenstveno, u ekonomsko-političkim misijama na području Balkana.
U tim aktivnostima učestvovala su i njegova braća Luiđi i Đovani. Po nalogu italijanske vlade vršio je misije na Kosovu (1910-1912) i u Albaniji (1912-1914), oko organizovanja državnih službi u Albaniji. Od 1916. do 1918. godine bio je civilni savjetnik pri vrhovnoj mornaričkoj komandi u Valoni. Bio je generalni konzul Albanije u Bolonji i poslije toga konzul kod komandanta Tirane [5].
Baldaći je bio član brojnih akademija i naučnih društava: Benediktinske akademije u Bolonji, Akademije nauka Rumunije, Geografske akademije nauka u Budimpešti, Akademije prirodnih nauka u Drezdenu itd [6].
Početkom 1918. Baldaći postaje rukovodilac kolonijalnog odjeljenja pri Kancelariji za istoriografiju (koja je djelovala između 1916 i 1921). Antonio Baldaći sudjelovao je u političkim pokretima u Italiji od 1919. do 1922, uspostavljajući saradnju sa brojnim ličnostima, posebno Gabrijelom Danuncijem.
Gabrijele Danuncio
Baldaći je bio jedan od najznačajnijih stranaca – intelektualaca, koji je u periodu od 1918. do 1941. branio i promovisao pravo na nezavisnost Crne Gore, podržavajući i pomažući crnogorske emigrantske krugove (Dvor, Vladu i izbjeglička crnogorska udruženja i organizacije) [7].
Napisao je mnoštvo političkih članaka, studija, memoranduma, predstavki i drugih političkih dokumenata u tom periodu, boreći se protiv nepravde učinjene Crnoj Gori, nakon njenog nasilnog ukidanja kao nezavisne države koncem 1918. godine. U Italiji i van nje, poslije 1918, politički i propagandno je djelovao u korist nezavisnosti Crne Gore.
Bio je jako angažovan u cilju organizovanja vojne akcije na obalama Crne Gore koja bi pomogla planiranu akciju crnogorskih emigrantskih krugova (Dvora i Vlade u egzilu) i njenih ustaničkih snaga u samoj Crnoj Gori za nezavisnost njihove zemlje.
Baldaći se aktivno zainteresovao za politička dešavanja u Crnoj Gori, koja je 1918. prisajedinjena Kraljevini Srbiji i apsorbovana u Kraljevinu Srba Hrvata i Slovenaca. Koristeći sopstvena poznanstva i ostvarene veze u političkom svijetu Italije, bio je neumorni promoter crnogorske nezavisnosti kod najviših državnih adresa i učestvovao je u raznim Komitetima, koji su se za kratko vrijeme osnivali u brojnim gradovima Italije.
Slavo Ramadanović
Intenzivno se posvetio akciji za crnogorsku nezavisnost, formirajući razgranatu mrežu saradnje sa Komitetom u Milanu (sekretar Vitorio Mazoti), Komitetom provincije Leće (vršilac dužnosti šefa Međunarodnog komiteta za nezavisnost Crne Gore u Ženevii koordinator Fortunato Kapućeli), Nacionalnim Komitetom za nezavisnost i slobodu Crne Gore u Firenci (politički sekretar Pjetro Spalek), Đenovskim Komitetom za nezavisnost Crne Gore (pod rukovodstvom komesara Ćesarea Gotusa).
U Bolonji je bilo sjedište Regionalnog Komiteta Emilija - Romanje za nezavisnost Crne Gore, koje je osnovano 1921. godine, a ubrzo preraslo u Centralni komitet i preimenovano u Italijanski komitet za nezavisnost Crne Gore, čiji predsjednik 1921. postao i sam Baldaći.
U to vrijeme, postojala je uobičajena veza sa aktivnostima drugih procrnogorskih Komiteta osnovanim u inostranstvu, kao što je Međunarodni komitet za nezavisnost Crne Gore u Ženevi, čiji generalni sekretar je bila Marija Rusijecka, kao i sa različitim ličnostima među kojima su bili novinar i pisac Aleksandar Divajn, njujorški arhitekta Vitni Voren, general Frederik E. Burnam, predsjednik Bijelog krsta Kanade, dr Rene Klaparede (član Međunarodnog biroa za zaštitu prava naroda u Ženevi), američki finansijer iz Njujorka Luiđi Kriskuolo i drugi.
Baldaći je bio među onim aktivistima koji su vodili široku kampanju za Crnu Goru, kroz konferencije, brojne članke u novinama (prvenstveno u Adriatico nostro-Naš Jadran, pod rukovodstvom Erkola Artura Mareskotija) i drugim dnevnim listovima i periodičnim publikacijama. Takođe je bio angažovan u prikupljanju novčane pomoći za crnogorske izbjeglice, te je aktivno radio na organizaciji za izradu i distribuciju filma «Vaskresenja ne biva bez smrti» (1922) scenariste Vladimira Đ. Popovića.
Vladimir Popović
Bio je predsjednik Centralnog komiteta za nezavisnost Crne Gore, osnovanog 1921, čiji je centar bio u Bolonji, radeći na objavljivanju brojnih publikacija o Crnoj Gori, prikupljanju humanitarne pomoći za crnogorske izbjeglice, te pišući i šaljući brojne proteste italijanskim političkim krugovima i internacionalnim organizacijama zbog gaženja prava na postojanje Crne Gore.
Baldaći je bio član Međunarodnog komiteta za nezavisnost Crne Gore, osnovanog pod patronatom Luiđija Kriskuola u Njujorku 1924, koji je, uz ostalo, pisao brojne akte društvu naroda (Ligi nacija) u korist Crne Gore.
(Nastaviće se)
[1] Zaostavština Antonija Baldaćija (biblioteka, korespondencija, dokumenta, karte i dr.) objavljeni su u voluminoznom registru: Bollini G. M: Una passion balcanica tra affari, botanica e politica colonial il fundo Antonio Baldacci nella biblioteca dell Archiginnasio (1884-1950), Bologna, 2005. Nekrolog: Cifferi R: Antonio Baldacci (1867-1950). Archivio Botanico 28(11):63-64, Forli, 1951. (Dr Vukić Pulević, „Botaničari i Crna Gora“, Podgorica, 2006. str. 111). Vidi biografiju Antonija Baldaćija na italijanskom jeziku: Biblioteca comunale dell'Archiginnasio - Bologna, Biografia e scheda ISAAR (CPF) di Antonio Baldacci – Biblioteca dell’Archiginnasio di Bologna. U Gradskoj biblioteci u Bolonji postoji poseban Fond Antonija Baldaćija u kojemu je nalaze brojna dokumenta, između ostalog o Crnoj Gori i Baldaćijevoj aktivnosti u tom smislu (Scheda ISAD(G) del Fondo Antonio Baldacci – Biblioteca dell’Archiginnasio di Bologna).
[2] Dr Vukić Pulević, „Botaničari i Crna Gora“, Podgorica, 2006. str. 111.
[3] “Crna Gora vrata Balkana-putopisi i zapisi evropskih botaničara”, (preveli i priredili prof. dr Vukić Pulević i Danijel Vincek), Cetinje, 1991, str. 954. Na str. 954-955. Vukić Pulević i Danijel Vincek objavili su kratku biografiju Antonija Baldaćija. Vidi biografiju Antonija Baldaćija: prof. Dr Vukić Pulević, „Botaničari i Crna Gora“, Podgorica, 2006. str. 111-120.
[4] Ibidem
[5] Ibidem
[6] Ibidem, str. 955.
[7] Do sada najkrupnije naučne iskorake u spoznaji djelatnosti dr Antonija Baldaćija o crnogorskom pitanju (1920.-1925.) u crnogorskoj istoriografiji napravio je akademik prof. dr Šerbo Rastoder brojnim svojim studijama. : Vidi: Dr Šerbo Rastoder, „Crna Gora u egzilu 1918-1925“, Podgorica, 2004, knjiga I i II. O Dr Antoniju Baldaćiju vidi i: Dr Živko M. Andrijašević i Dr Šerbo Rastoder, “Istorija Crne Gore”, Podgorica, 2006: Dr Živko M. Andrijašević i Dr Šerbo Rastoder, “Crna Gora i velike sile”, Podgorica, 2006, str.156-157. Kratke biografije Antonija i Đovani Baldaćija objavljene su u: “Istorijski leksikon Crne Gore”, knjiga I, Podgorica, 2006. str. 72.O Antoniju Baldaćiju i njegovom doprinosu borbi za opstanak Crne Gore vidi i: Novak Adžić, „Borci za nezavisnu Crnu Goru 1918-1941“, tom I, Cetinje, 2008 i tom II, Cetinje, 2010. Zapažen znanstveni rad o dr Antoniju Baldaćiju sačinio je mr Slako Burzanović. Vidi o tome: Mr Slavko Burzanović, “Antonio Baldaći i Crna Gora”, “Matica”, broj 34/35, godina IX, Cetinje-Podgorica, ljeto/jesen 2008, str. 91-110. O Baldaćiju vidi i: Novak Adžić, “Politička suđenja u Crnoj Gori (1920-1940)”, Cetinje, 2013.; Novak Adžić, “Antonio Baldaći o pogibiji boraca za slobodnu Crnu Goru u Šćepan Dolu 28. XII 1923”, “Crnogorski anali”, godina I, broj 4, Cetinje, decembar 2013. str. 163-170.
