Društvo

ISTORIJA

Iz borbe crnogorskih suverenista (1918-1919) protiv velikospskog agresora

»Zaklinjem se svemogućim Bogom da ću biti vjeran mojemu Gospodaru Njegovom Kraljevskom visočanstvu Knjazu Nikoli I, da ću za nerazdvojnu korist i ugled Otadžbine i Njegovu savjesno vršiti povjerene mi dužnosti, da ću na tu cilj slušati sve moje starješine i da ću do potonje kapi krvi braniti naš mili i sveti barjak crnogorski. Tako mi Bog pomogao«

Jovan S. Plamenac Foto: Foto: PA/Arhiva
Jovan S. Plamenac
Mr Novak ADŽIĆ, doktorand istorijskih nauka
Mr Novak ADŽIĆ, doktorand istorijskih naukaAutor
Portal AnalitikaIzvor

Kada je, krajem 1918. godine, nakon prestanka austro-ugarske okupacije, uslijedila srpska i saveznička reokupacija Crne Gore, kralju Nikoli I Petroviću-Njegošu i crnogorskoj Vladi u emigraciji u Francuskoj, nije dozvoljen povratak u zemlju, uprkos njihovim stalnim insistiranjima da im se to dopusti. 

Ustavni i zakonski predstavnici Kraljevine Crne Gore u egzilu su bili izričiti protivnici sramnih i veleizdajničkih odluka donijetih novembra 1918. od strane izabrane grupe crnogorskih izdajnika i plaćenika, koji su to učinili radi uništenja Crne Gore. 

Učinili su to renegati crnogorski, na nelegalnoj i nelegitmnoj tzv. podgoričkoj skupštini, koja je proglasila aneksiju Crne Gore Srbiji i detronizovanje kralja Nikole i dinastije Petrović-Njegoš sa trona države Kraljevine Crne Gore. Elem, na Podgoričkoj skupštini novembra 1918. godine agenti Srpske Vlade i Dvora Karađorđevića izlagasali su, u uslovima vojne okupacije Crne Gore, nelegalno i nelegitimno pripajanje (nasilnu aneksiju) Kraljevine Crne Gore, Kraljevini Srbiji. Viđi o tome Alexander Devine, „OF THE MAP, the suppression of Montenegro, the tragedy of a small nation“, London, 1921, p. VIII. On o tome piše: „Ime Crna Gora izbrisano je sa spiska evropskih naroda, a narod Crne Gore nasilno je anektiran Kraljevini Velikoj Srbiji“.

Crnogorski lojalisti pod vođstvom bivšeg ministra i predsjednika Crnogorske narodne skupštine Jovana S. Plamenca i kapetana Krsta Zrnova Popovića, podigli su 6. januara 1919. godine Božićni ustanak protiv srpske aneksije crnogorske države. Božićni ustanak 1919. godine želio je skrenuti pažnju međunarodne javnosti i velikih sila saveznika, pobjednika u ratu (Antante) uoči i tokom zasijedanja Versajske (Pariske) mirovne konferencije (1919-1920) na crnogorsko pitanje, odnosno, htio je ukazati na to da crnogorski narod ne prihvata sprovedenu nasilnu aneksiju Crne Gore od strane Srbije. Crna Gora je brutalnim nasiljem, a ne svojom slobodnom i suverenom voljom pripojena Srbiji i kao njen sastavni dio uključena je u KSHS. 

Organizatori, vođe i učesnici crnogorskog ustanka 1919. godine, koji su bili istaknuti državnici, ministri, političari, visoki, srednji i niži oficiri, državni činovnici, te podoficiri i vojnici crnogorske vojske, bili su odani ustavnom i zakonskom poretku i političkom sistemu suverene i nezavisne međunarodno priznate države Kraljevine Crne Gore i njenim legalnim i legitimnim organima državne vlasti u egzilu (Dvoru i Vladi), koju su priznavale savezničke zemlje pobjednice u ratu (sile Velike Antante).

Crnogoski oficiri, podoficiri i vojnici, koji su učestvovali u Božićnom ustanku i zelenaškom komitskom, odnosno, gerilskom pokretu (1919-1934) bili su deponenti zakletve položene Kralju Crne Gore, Ustavu i njenim zakonima i njhova je pravna, vojnička i moralna obaveza bila da joj budu vjerni, što su oni i činili savjesno, odgovorno i patriotski. Oni su od ranije služili kao crnogorski državljani u crnogorskoj vojsci, a u vrijeme podizanja Božićnog ustanka, kao i docnije, bio je na snazi »Zakon o ustojstvu crnogorske vojske«, koji je objavljen je i proglašen, 29 aprila/12. maja 1910. godine. 

Vrhovni zapovjednik crnogorske vojske bio je knjaz/kralj Nikola kao poglavar, neprikosnoveni ustavni i zakonski šef države. Kralju Nikoli, kao vrhovnom komandantu vojske i predstavniku Države i Otadžbine, svaki vojnik, pri stupanju u vojsku, polagao je vojničku zakletvu na vjernost. Njena sadržina propisana je bila i članom 211 pomenutog Zakona o ustrojstvu vojske iz 1910. godine. Ta vojnička zakletva je glasila: »Zaklinjem se svemogućim Bogom da ću biti vjeran mojemu Gospodaru Njegovom Kraljevskom visočanstvu Knjazu Nikoli I, da ću za nerazdvojnu korist i ugled Otadžbine i Njegovu savjesno vršiti povjerene mi dužnosti, da ću na tu cilj slušati sve moje starješine i da ću do potonje kapi krvi braniti naš mili i sveti barjak crnogorski. Tako mi Bog pomogao«.

U pismu crnogorskom komandiru Petru Gvozdenoviću (jednom od glavnih organizatora i učesnika Božićnog ustanka na području Katunske nahije i Cetinja) organizator, ideolog i politički vođa i vrhovni komandant ustanka Jovan Simonov Plamenac je 31. (18) decembra 1918. godine, naveo suštinu političke i ustaničke borbe crnogorskih zelenaša, komita i emigranata. U tome pismu Jovan S. Plamenac navodi: »Naša je deviza: Vaspostava Crne Gore sa svim njenim suverenim atributima pa sljedstveno tome i narodno samoopredjeljenje prema postojećem crnogorskom ustavu i parlamentarnim principima«.

(Dnevnik Krsta Popovića u privatnom vlasništvu)

Od strane kralja Nikole I Petrovića Njegoša pozvani su Jovan S. Plamenac i Milutin M. Vučinić da dođu hitno u Pariz, đe je bilo sjedište crnogorskog Dvora i Vlade u egzilu, što su oni i učinieli. Naime, iz Italije Jovan S. Plamenac, Milutin M. Vučinić i Jovo Popović izrazili su spremnost da pođu u Pariz, đe je bilo oficijelno sjedište crnogorskog Dvora i Vlade. Nakon određenih peripetija i odlaganja, francuska ambasada u Rimu je izdala vize za Jovana S. Plamenca i divizijara Milutina M. Vučinića, pa su oni 13. februara 1919. godine otputovali za Pariz. Kad su u Pariz stigli Jovan S. Plamenac, Milutin Vučinić, Petar (Pero) Vučković i Jovo M. Popović otišli su u Neji u Dom Kraljevske Crnogorske Vlade i sa ministrima Nikom Hajdukovićem i dr Perom Đ. Šoćem razgovarali o Božićnom ustanku i situaciji u Crnoj Gori i drugim temema i pitanjima.

(Vidjeti o tome i: Nikola Niko Hajduković, “Memoari, Podgorica, 2000, str. 479)

Crnogorski suveren kralj Nikola I Petrović Njegoš je dekretom od 4/17. februara 1919. godine obrazovao novu crnogorsku Vladu i imenovao njene članove. Kralj Nikola je tada za predsjednika Crnogorske Vlade, njenog ministra spoljnih poslova i ministra unutrašnjih poslova imenovao Jovana S. Plamenca, za Ministra vojnog Divizijara Milutina M. Vučinića, za ministra Pravde dr Pera Đ. Šoća, a za Ministra prosvjete i crkvenih poslova Pera Vučkovića, dok je za Ministra Finansija imenovao Mila Vujovića, dok je minitsar poljoprivrede i građevina postao Niko Hajduković. Oni su položili zakletvu pred Kraljem Nikolom u hotelu »Meris« u Parizu, uz blagoslov dvorskog svještenika crnogorskog arhimandrita Leontija Ninkovića

(Vidjeti o tome i: »Glas Crnogorca«, god 47, br. 64, 6/19 II 1919. godine i Nikola-Niko Hajduković, »Memoari«, Podgorica, 2000, str. 487)

Nekoliko dana po imenovanju ove Vlade, podnio je ostavku ministar Niko Hajduković.

Program nove crnogorske kraljevske vlade objavio je 17. februara 1919. godine »Journal Officel«. Prioriteti Vlade »odlučne akcije«, kako je nazivana Vlada Jovana S. Plamenca, bili su:

»1) Borba na život i smrt, za poštovanje suvereniteta Crne Gore. njeno integralno restauriranje jeste prva posljedica toga.

2) Potpuno skidanje onog lažnog vela od laži i kleveta, kojim zvanična Srbija želi pokriti naše ogrmene i nesebične žrtve u ovom ratu. Isto tako, doći do istine, te dokazati da je Crna Gora izdana od zvanične Srbije čak i u onom času kad je, nez ikakvih sulova, plemenito i uzvišeno, sebe prinijela na žrtvu zvanične Srbije.

3) da se aboliraju nepravde prema Crnoj Gori što se tiče granica, teritorija i slično«.

(Citirano prema: Porf. Dr Dragoljub R. Živojinović, “Italija i Crna Gora 1914-1925 studija o iznevjerenom savezništvu”, Beograd, 1998, str. 332. Vidi i :“Glas Crnogorca”, god. 47, br. 64. 6/19. II 1919. str.2.)

U vrijeme stvaranja Kraljevine SHS crnogorski Dvor, Vlada u emigraciji i njihove pristalice u Crnoj Gori zalagali su se za stvaranje Jugoslavije na principima saveza suverenih država (konfederacije) i tražili su vaspostavljanje Crne Gore kao države, kao i garantovanje i primjenu prava crnogorskom narodu da se slobodno izjasni o državno-pravnom statusu Crne Gore u skladu s crnogorskim Ustavom i zakonima.

No, kad je postalo očigledno da od takvog jugoslovenskog ujedinjenja nema ništa, da je pobijedio velikosrpski monarhistički centralizam i unitarizam, pod egidom dinastije Karađorđevića, crnogorski Dvor, Vlada, crnogorski ustanici i komiti-gerilci i emigranti opredijelili su se i borili političkim, diplomatskim, propagandnim, ali i oružanim sredstvima za nezavisnu Crnu Goru. 

(Istoričar Jagoš Jovanović navodi da su zelenaške grupe u Crnoj Gori primale tokom 1922. od crnogorske vlade u egzilu "proglase koje su širile po Crnoj Gori. U jednom od takvih proglasa koje je širila grupa komitrkog čeovođe Radojice Nikcevića bila je i parola: "Neka živi nezavisna Crna Gora na čelu sa dinastijom Petrović-Njegoš" (Jagoš Jovanović, "Orao na Janiku", Beograd, 1963, str. 107)

Recimo, a sve to činjenički eksplictno govori, da kralj Nikola tokom 1919. godine jasno poručuje: »Hoću samostalnu Crnu Goru i da se vratim u nju i ništa drugo«

(Vojvoda Simo Popović, „S kraljem Nikolom iz dana u dan 1916-1919“, Beograd, 2002, str. 250)

Organizator i politički vođa Božićnog ustanka Jovan S. Plamenac je, na zboru 6. februara 1919. g., na kome je prisustvovalo oko 200 Crnogoraca, u mjestu Kave kod Rima, u govoru istakao, pored ostalog: »Braćo Crnogorci, cio narod mene je ispratio i predao mi Božju amanet, da Vam kažem pozdrave njegove, koje ću kazati u Parlamentu pred pretsjednikom Konferencije mira Vudro Vilsonom, koji nam je zagrantovao samostalnu krunu Crne Gore, koju će i dalje imat Kralj Nikola na glavi na čelu crnogorskog naroda«

(Vidi više o tome: Prof. dr Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije (crnogorska buna i odmetnički pokret 1919-1929“, Bar, 1997, Tom I., Bar, 1997, dok. br. 164, str. 260-262)

Međutim, nažalost, to se nije dogodilo kako se nadao crnogorski borac i patriota Jovan S. Plamenac

Portal Analitika