Po izlasku iz zatvora u Zenici, nakon amnestije od 24. maja 1934. godine, prof. dr Novica Živkov Radović (1890-1945), iz Martinića (Bjelopavlići), crnogorski rodoljub, učesnik balkanskih ratova i prvog svjetskog rata (1912-1918), ratni zarobljenik u austro-ugarskim logorima (1916-1918), te jedan od prvaka Božićnog ustanka (1919) i komitskog pokreta (1919-1921), politički emigrant u Italiji do 1926. godine, inžinjerijski komandir (major) crnogorske vojske u Gaeti (do 1922), politički se angažovao potom kao član Glavnog odbora Crnogorske stranke (federalista/ zelenaša), koja je bila, poput drugih partija, zabranjena za vrijeme diktature kralja Aleksandra Karađorđevića.
U vrijeme tiranije i diktature Aleksandra Palikuće (kako su ga pobunjeni i autentični slobodarski Crnogorci zvali), samo je mogla djelovati jedna i jedina i to režimska i dvorska stranka vlasti iz Beograda - Jugoslovenska radikalna seljačka demokratija /JRSD/, osnovana 1932, a koja je 1933. godine promijenila ime u Jugoslovenska nacionalna stranka /JNS, a čiji je vođa bio general Petar Živković, Aleksandrov predsjednik Vlade Kraljevine Jugoslavije.
Dr Novica Radović bio je crnogorski politički i idejni zelenaš, po struci profesor matematike, a doktorirao je, dok je bio u političkom egzilu, 1925. godine na Tehničkom fakultetu u Napulju, Italija, na kome je prethodno diplomirao. Kao dosljedni opozicionar, crnogorski državotvorni patriota i suverenista, po izlasku sa političke robije, i obnovom parlamentarizma i političkih stranaka u Kraljevini Jugoslaviji 1935/36, nastavio je dr Radović, onđe i onamo, đe je 1926. godine stao u političkoj i ideološkoj aktivnosti, odnosno, đe je silom prilika i nasiljem režima, bio prekinut, zaustavljen njegov rad i to: hapšenjem, suđenjem, osuđujućom presudom na 20 godina robije i od toga izdržanom devetogodišnjom zatvorskom kaznom, koju je odslužio uglavnom u zatvoru u Zenici kao „politički krivac“, dok nije krajem maja 1934. godine amnestiran.
Od 1938. godine dr Novica Radović bio je član Glavnog odbora Crnogorske stranke i jedan od najuticajnijih njenih članova i rukovodilaca. Na parlamentarnim izborima 1938. godine njegovo ime nalazilo se na listi Udružene opozicije (čiji je nosilac bio lider HSS-a i Bloka narodnog sporazuma dr Vladimir-Vladko Maček) i to, Radović, u svojstvu poslaničkog kandidata u srezu danilovgradskom.
Kod dr Novice Radovića, u njegovom javnom, političkom, idejnom, intelektualnom, spisateljskom, angažmanu bila je izražena snažna državotvorna crnogorska svijest i tradicionalna naklonost prema dinastiji Petrović-Njegoš i kralju Nikoli (sa kim je bio familijarno, krvno-srodnički povezan), a naročito je kod Radovića bio javno i često manifestovan zahtjev za obnovom crnogorske državnosti i slobode crnogorskog naroda.
Ideolozi i lideri Crnogorske stranke i zelenaškog pokreta, preko listova „Zeta“ i „Slobodna misao“ često su polemisali sa svojim političkim protivnicima iz bjelaškog tabora, na različite teme iz prošlosti Crne Gore, pogotovo na one iz istorije koje su se odnosile na prve tri decenije XX vijeka. U prvom redu, na teme koje su se odnosile na ulogu Crne Gore tokom prvog svjetskog rata, protiveći se sijasetu optužbi, odnosno, kontinuiranih i orkestriranih višegodišnjih kleveta, eksponiranih u domaćoj i međunarodnoj javnosti, a izrečenih na račun kralja Nikole i svijetlog ratnog crnogorskog oružja.
Crnogorski (kon)federalisti, među kojima se isticao dr Novica Radović, javno su branili ulogu crnogorskog suverena kralja Nikole u prvom svjetskom ratu i posebno crnogorske vojske, pritom izričito tvrdeći da su kralj Nikola i crnogorska Vlada i vojska odigrali časnu ulogu kao ratni saveznici sila Antante. Oni su naglašavali da su protiv Crne Gore tokom čitavog rata planski, ciljno i permanentno radili u svrhu njenog uništenja, srpski dvor Karađorđevića i Vlada Nikole Pašića i srpski oficiri koji su komandovali crnogorskom vojskom (u prvom redu srbijanski general Božidar Janković, a nakon njega pukovnik, odnosno, general Petar Pešić, koji su, na žalost, bili vrhovni komandanti crnogorske vojske u tome ratu).
O tome je dr Novica Radović objavio u Peći 1938. godine knjigu naslovljenu „Crna Gora na savezničkoj golgoti“, koju je režim Kraljevine Jugoslavije zbog njenog sadržaja zabranio i zaplijenjivao.
Crnogorski zelenaši, političari i ideolozi Crnogorske stranke, među kojima se isticao i dr Novica Radović, polemisali su sa predstavnicima unitarističko-centralističkog, „ujediniteljskog“ velikosrpskog bjelaškog bloka i posebito na teme koje su se odnosile na ulogu crnogoskog Dvora i Vlade i vojske u emigraciji, u odbrani prava na opstanak države Crne Gore; o državno-pravnom statusu Crne Gore u KSHS/Kraljevini Jugoslaviji; o odlukama nelegalne i nelegitimne Podgoričke skupštine (1918) i o zelenaškoj oslobodilačkoj crnogorskoj reakciji na njih, te o oružanom i političkom otporu nasilnoj aneksiji Crne Gore- Srbiji, odnosno, o nasilnoj, bespravnoj likvidaciji crnogorske državne samostalnosti.
Od 1938. godine dr Novica Radović bio je član Glavnog odbora Crnogorske stranke i jedan od najuticajnijih njenih članova i rukovodilaca
Među političarima-polemičarima, kako sam već rekao, iz redova Crnogorske stranke posebno i često je bio aktivan prof. dr Novica Radović. U brojnim javnim polemikama, koje je preko štampe vodio, on je isticao da je zvanična Crna Gora, odnosno, njena ustavna i zakonita državna vlast u egzilu, preferirala, da Crna Gora može ući u novu državu - „ujedinjenu Jugoslaviju“, samo putem zaključenog i potvrđenog međunarodnog ugovora i slobodnog referenduma naroda u Crnoj Gori. I to dogovorno i obavezno, bez prisustva srpskih (ili KSHS) oružanih snaga, na legalan i egalitaran način sa drugim jugoslovenskim zemljama i narodima, te u kojoj će (Jugoslaviji, konfederaciji ili eventualno federaciji) zadržati svoju državnu i drugu istorijsku individualnost i subjektivitet. Dr Radović je potencirao i da se personalno, kao pripadnik, kao sastavni dio crnogorskog zelenaškog, ustaničkog pokreta i političke emigracije, decidirano i dosljedno, suprostavljao nasilnoj aneksiji i osvajanju, podjarmljivajnu svoje domovine Crne Gore, brutalno sprovedene 1918. godine i docnije, te serijskim zločinima organa vlasti i njihovih pristalica počinjenih nad crnogorskim narodom.
Dr Novica Radović je tvrdio, ponavljajući argumentaciju i činjenice koje je nebrojeno puta isticala Crnogorska Vlada u egzilu (1919-1925), da Crna Gora nije izgbila svoj subjektivitet sa stanovišta međunarodnog prava, kao i da ne postoji nijedan međunarodni ugovor kojim bi ona izgubila svoju državnost, nezavisnost, već da je ona bila žrtva proste, nasilne aneksije u uslovima okupacije počinjene od strane Srbije. Dr Novica Radović je u tom smislu, preko stranica nikšićke „Slobodne misli“, u godini parlamentarnih izbora (1938.), vodio polemiku sa jednim političarem i publicistom, učesnikom Podgoričke skupštine 1918, potom okružnim načelnikom KSHS na Cetinju i Podgorici, te pristalicom i promoventom bjelaškog koncepta unitarno-centralističke države KSHS/Kraljevine Jugoslavije. Dr Novica Radović je 1938. godine obrazložio i zašto je borio od 1918. godine i kakav je državno-pravni status Crne Gore preferirao.
Naime, prof. dr Novica Radović, tada, piše i ovo:
„Životni interesi crnogorskog naroda nalagali su da se ujedinjenje sprovede putem ugovora, kako bi se proširena država obavezala na ekonomske i finansijske ustupke prema Crnoj Gori, pošto je ona najviše podnijela za ostvarenje narodnih ideala.
Kao što svako biće, svaka individua ima svoj nastanak u knjigama rođenja i smrti, tako i svaka država, kao organizovano međunarodno biće ima svoj priznati politički početak i svršetak zabilježen i sankcionisan međunarodnim ugovorima. Kazao sam već, da je Crna Gora bila međunarodno priznata sa svim atributima suverenosti i mnogo ranije, a na Berlinskom kongresu 1878. definitivno.
Iako nijesam pravnik hoću da govorim jezikom pravnika, jer i ne pravnik, ako hoće istinu, i da logički govori, može govoriti jezikom prava. Ko govori jezikom prava i pravde, taj smatra da vrši jednu uzvišenu radnju, čak vjeruje da ga i policija rado sluša. Iznad naših pojedinačnih sebičnih interesa, postoji jedan interes najveći i zajednički svima: interes pravde, reda i mira, zasnovanih na pravu. Ako, dakle, istoričar bude potražio nestanak Crne Gore kao suverene države naći će: s jedne strane odluku Vel. Narod.Skupštine o prisajedinjenju nje sa Srbijom, a sa druge strane odluku od 13. januara 1919. godine „četiri velika“ kako Vels naziva tvorce Versaljskog ugovora, u kojoj stoji da će Crna Gora biti predstavljena na Konferenciji mira kao suverena. Istoričar će, doduše naći i docniju odluku Društva naroda, od 25. novem. 1920. godine; jednu još čudniju odluku. Naime: “Na Konferenciji mira 1919. C. Gora je bila upisana na listi država, koje će učestvovati u pregovorima o miru, ali niko nije bio priznat kvalifikovanim da je predstavlja“.
Pri pomisli na ovo ja plačem, što vječita C. Gora nije mogla sjesti za sto sa plaštom krvavljenih pet vjekova za slobodu svoju i drugih naroda, nego je kao krivac čekala pred vratima svojih ratnih drugova-saveznika. Ja ne mogu propustiti da ovo ne upišem, dobronamjernim, vjerujem, poslanicima, u neoprostiv grijeh, jer su napravili ogromnu štetu, moralnu i materijalnu crnogorskom narodu. Meni donekle više imponira muška podržavanja jedne zablude, nego kukavička odbrana jedne istine. Imponira mi, dakle, odlučnost pristalica ujedinjenja sa prepadom, ali ne mogu prećutati orjatski makijavelizam izvjesnih pri sprovođenjuu djelo ideje ujedinjenja za koju su toliku krv prosuli najbolji sinovi C. Gore. Zabluda je vjerovanje u vještačku priču o izdajstvu zvanične C. Gore, kao i da je prisajedinjenje bolji način od ujedinjenja putem sporazuma. To se bar danas vidi poslije 20 godina zajedničkog života. Istorija ne poznaje ujedinjenje dva suverena naroda bez ugovora između onih koji se ujedinjuju. Nema li toga to je čista i prosta aneksija jednog ili drugog.
Lišiti svoj narod spomenika njegove slavne prošlosti i slavne dinastije, to nije samo Ovidova culpa i eror (greška i zabluda) to je Zločin, to nije učinio niko osim u Crnoj Gori. U Srbiji je nasilno umoren 1903. kralj i kraljica, ali njihova imena nose i danas glavne beogradske ulice, a o spomenicima da ne govorimo.
Priznajem da je i na našoj strani bilo pretjeranosti u vršenju legitimnih prava ili u odbrani njihovoj, ali učinjen zločin u samoodbrani, po zakonu nije zločin. Mi smo nazvati i hajducima, a ja bih dokazao da su hajduci ostali kod naših kuća onda kad bijasmo primoranitražiti utočište u šumi i u tuđini. Ja mislim, da će se utvrditi, da je ta borba bila dokaz da Crna Gora, nije bila ostala bez zatočenika njenih legitimnih prava i ravnopravnosti; dokaz da sloboda narodna nije bila ostala bez garde „koja gine, ali se ne predaje“; dokaz neuvelog cvijeta morala, i da nije bilo okopnilo čojstvo u Crnoj Gori.
U borbi za uspostavu Crne Gore mi smo svi po nekakvoj revolucionarnoj logici mogli biti poubijani, popaljeni i opljačkani, ali suditi nas po zakonu Crne Gore, a po ustavu Srbije, to je bilo isključeno. To priznaje naš uvaženi profesor državnog prava Slobodan Jovanović.
JA ću zajedno sa Alkestom u Molijerovom „Mizantropu“, reći za takvu osudu: Ma koliko da je veliki bol, koji nam pričinjavaju presude zbog ustanka za uspostavu Crne Gore, ne bismo nizašto, da ih oborimo, jer se iz njih jasno vidi, da je narušeno jedno naše očigledno pravo, i mi hoćemo, da naše osude ostanu dokaz potomstvu, kakvi su bili ljudi našeg vremena“[1].
[1] Citirani tekst je Novica Radović objavio u listu “Slobodna misao”, Nikšić, broj. 7, od 20. februara 1938. godine, na strani 4.
