Viševjekovna samostalna i autokefalna Crnogorska crkva (Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, Crnogorska mitropolija, Cetinjska mitropolija, ranije Zetska mitropolija), još od vremena Ivana Crnojevića, u XV vijeku i vjekovima potom, bila je izuzetno važan činilac u razvoju i afirmaciji crnogorske kulture, vjerskog i političkog života crnogorskog naroda, državne izgradnje i integriteta Crne Gore i nacionalnog identiteta Crnogoraca, odnosno, autohtone crnogorske nacije.
Već dugo vremena, velikosrpski nacional-šovinistički klerikalci i politički i ideološki ne samo protivnici nego, može se reći, i svojevrsni neprijatelji nezavisne i međunarodno priznate države Crne Gore i autentične crnogorske nacije i građanskog demokratskog i multietničkog društva, sa pozicija srpskog ekspanzionizma, hegemonizma i asimilatorske političke ideologije i prakse, ne samo iz Beograda itd, već i njihove brojne i razne ekspoziture, filijale i agenture u Crnoj Gori, papagajski ponavljaju istorijsku izmišljotinu i podvalu da je Srpska pravoslavna crkva, odnosno njena eparhija Mitropolija crnogorsko-primorska navodno "stvorila državu Crnu Goru".
Sjećamo se dobro oni, prevashodno svetosavski klerikalci i eksponenti Crkve Srbije u Crnoj Gori (SPC), trućali su, i dalje trućaju da SPC i ne treba da se registruje u državi Crnoj Gori, već država Crna Gora da se "registruje" kod nje, eksploatišući brutalnu istorijsku i pravnu neistinu da je SPC u Crnoj Gori (odnosno, njena eparhija Crnogorsko-primorska) "starija od Crne Gore" i da je ona tobože kroz vjekove "stvorila Crnu Goru".
Naravno, da ni jedno ni drugo nije tačno. Niti je SPC i njena filijala Crnogorsko-primorska "starija od države Crne Gore" (ranije Duklje/Zete), niti je ona "stvorila" ni "stvarala Crnu Goru" kroz vjekove.
Naprotiv, SPC je nasilno uvedena u Crnu Goru 1920. godine državno-političkim aktom (ukazom, dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića), kada je stvorena i Ujedinjena Srpska pravoslavna crkva Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, poslije nasilnog ukidanja autokefalne Crnogorske crkve, Karlovačke mitropolije i Bukovinsko-dalmatinske mitropolije.
SPC u Crnoj Gori do 1920. godine nikad u istoriji nije bilo. Prosto, ona do tada u njoj nije postojala. Ona se, recimo, ni u Srbiji nikad nije službeno zvala Srpska pravoslavna crkva do 1918-1920. godine. Zvala Pravoslavna Crkva u Kraljevini (prije toga Kneževini) Srbiji, a njen poglavar nosio je titulu mitropolit beogradski i Kraljevine Srbije, otkad je Knjaževina Srbija 1882. proglašena Kraljevinom. Prvi put u istoriji uopšte, Crkva u Knjaževini Srbiji je kanonski postala autokefalna crkva 1879. godine, kada je od Carigradske patrijaršije dobila tomos o priznanju autokefalnosti, godinu nakon što je Knjaževina Srbija postala međunarodno priznata država (Berlinski kongres 1878).
Tada se na čelu Pravoslavne crkve u Knjaževini Srbiji nalazio mitropolit beogradski Mihailo Jovanović.
Takođe, u ovom kontekstu važno je navesti da je prvi patrijarh Srpske pravoslavne crkve u istoriji, formirane 1920, kad je već bila stvorena nova država Kraljevina SHS, bio Dimitrije Pavlović, bivši mitropolit beogradski i Pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji.
Inače, Srpska pravoslavna crkva (bolje reći crkva u srednjevjekovnoj Raškoj/Srbiji) nikada kako u doba Rastka Nemanjića (Svetog Save) a ni kasnije vjekovima, posebno u vazalnoj Srbiji do 1879. godine, nije postojala kao autokefalna kanonski priznata crkva (tek od tridesetih godina XIX vijeka stiče odlukom sultana autonomiju u okviru Carigradske patrijaršije i Osmanskog carstva), kao što ne postoji sačuvan navodni tomos o autokefalnosti iz 1219, jer ga Rastko (Sava) Nemanjić nije ni dobio od Carigradske (Vaseljenske) patrijaršije, niti je ona tada postala i bila autokefalna crkva.
Umjesto Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, uvezene i nametnute nakon okupacije i nasilne aneksije Crne Gore 1918. godine, stvarno i pravno i povijesno postojala je stoljećima autokefalna i kanonski priznata Crnogorska crkva.
Inače, SPC je pravno u Kraljevini Jugoslaviji nastala, konstituisana i uređena, sa stanovišta državnog prava, donošenjem Zakona o Srpskoj pravoslavnoj crkvi 1929. godine, a sa stanovišta unutrašnjeg ustrojstva te crkve donošenjem Ustava SPC iz 1931. godine.
Tim zakonom i tim crkvenim ustavom pravno je normirana i uvedena njena eparhija na prostoru Crne Gore - Mitropolija crnogorsko-primorska SPC, čije čelništvo već decenijama izmišlja i obmanjivački tvrdi da ta mitropolija ima viševjekovni kontinuiet u Crnoj Gori, što naprosto predstavlja ogoljenu neistinu.
Zato je, u esenciji konspirativno, potpisivanje, nemoralno i pravno apsolutno ništavog tzv. temeljnog ugovora između Vlade Crne Gore Dritana Abazovića i SPC (Crkve Srbije) i njenog poglavara patrijarha Porfirija Perića izuzetno štetno za Crnu Goru, ne samo kada se analizira njegova sadržina, već to predstavlja klasični kvislinški akt i čin, pakt sa okupatorom i asimilatom, otimačem crnogorske sakralne kulturne baštine. Zato mislim da to treba da implicira u budućnosti, makar nadam se, zasluženu, zakonsku i pravednu krivično - pravnu odgovornost onih koji su ga prihvatili i potpisali u ime Vlade Crne Gore.
Inače, taj ugovor pravno i stvarno treba poništiti, kada se stvore realni uslovi za to u zakonitom i redovnom pravnom, ali i političkom postupku, kada se u Crnoj Gori formira nova i normalna ustavna, državotvorna i državi odana i pripadajuća Vlada.
Pored toga, u tom tzv. temeljnom ugovoru, kako u njegovoj preambuli, tako i u normativnom dijelu (član 2 ugovora) nalaze se grubi falsifikati crnogorske istorije i briše se istorija države Crne Gore i autokefalne Crnogorske crkve i ona se, bez pardona, bespravno, drsko i veleizdajnički poklanja tuđoj crkvi druge države, odnosno, Crkvi Srbije (SPC), kojoj se tim nakaradnim, nakaznim i malignim ugovorom priznaje pravni i istorijski kontinuitet kojeg ona nema i nikad u Crnoj Gori imala nije prije 1918, odnosno, 1920. godine.
Priznati tzv. temeljnim ugovorom, kao što je to bestidno i falsifikatorski urađeno, Crkvi Srbije, odnosno, SPC kontinuietet pravnog subjektiviteta prije 1918. odnosno 1920. godine, kada je ona došla sa okupatorskim srpskim bajonetima i kriminalom u anektiranu Crnu Goru, i ukrasti istoriju Crne Gore i autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve i pokloniti je bespravno suštinski Srbiji i njenoj Crkvi (Patrijaršiji u Beogradu i njenim eparhijama u Crnoj Gori) kao što je to uradila Abazovićeva vlada - to je zločin ne samo zatužilačko-sudski službeni proces, već je to mnogo veći zločin i to magnum crimen prema slavnoj, herojskoj i mučeničkoj istoriji Crne Gore i crnogorskog naroda i nacije.
Posebno, antiustavno i nezakonito djelovanje predstavlja čin, akt, nažalost, normiran tzv. temeljnim ugovorom, priznavanja prava svojine nad sakralnim pravoslavnim objektima (crkvama i manastirima i crkvenom imovinom) SPC odnosno Crkvi Srbije u Crnoj Gori, koje ona jednostavno nema i ne može imati, jer ona nije njihov vlasnik, niti je prije 1920. ikada to bila, kao ni njihov zakonitii savjesni držalac, posjednik, već ih je ona otela, uzurpirala, okupirala - silom, prevarom, zloupotrebom povjerenja i aktima činjenja i nečinjenja određenih nadležnih organa u prošlosti. Ali to je tema za posebnu priču.
Mnogobrojni su primarni i prvorazredni, nesporni, očigledni, apodiktički dokazi i relevantne činjenice, odnosno, istorijski i pravni izvori državnog (sekularnog, civilnog) i nadasve kanonskog (crkvenog) prava i prirode, koji svjedoče o istorijskoj i kanonskoj autokefalnosti Crnogorske crkve.
Ovom prilikom u tom smislu izdvajam i prezentujem jedan važan istorijski dokument. Naime, poglavar državne autokefalne Crnogorske crkve (Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, Crnogorske mitropolije) mitropolit i arhiepiskop Mitrofan Ban, koga je na taj položaj postavio knjaz Nikola I Petrović Njegoš) je 1910. godine proslavljao jubilej 25-godišnjice arhijerejske službe.
U tom smislu dobio je veliki broj pisama i čestitki iz zemlje i inostranstva. Čestitke su mu upućivane i od strane brojnog aktivnog sveštenstva Crnogorske crkve - Crnogorske mitropolije.
Tako je sveštenstvo Crmničke nahije, odnosno, 21 sveštenik Pravoslavne crkve u Crnoj Gori - Crnogorske mitropolije - Crnogorske crkve - iz Virpazara 6. aprila 1910. godine uputilo čestitku slavljeniku mitropolitu Mitrofanu Banu, u kojoj mu čestita jubilej 25-godišnjice upravljanja Crnogorskom crkvom.
Naime, u toj čestitki se kaže da "potpisato crmničko sveštenstvo, današnjom proslavom Vašeg jubileuma prožeto osjećanjima duboke zahvalnosti, ljubavi, poštovanja i priznanja što ste za vrijeme dvadesetpetogodišnjeg teškoga ali svetog i uzvišenoga upravljanja Crnogorskom crkvom, doprinijeli sjajne tekovine koje će istorija crkve zlatnim slovima pokazati u dalja vremena.
Vjerno i Visokodostojno Vaša svetost trudila se da poslužzi njeg.kr.v. Knjazu gospodaru i otačastvu-mačem, perom i živom evanđeljskom poukom. Neka je slava i hvala takvom mironošcu!
Potporom nj.k.v. Knjaza gospodara, uzvisili ste sveštenstvo područne Vam jerarhije materijalno i moralno i otvorili mu široko polje književnoga rada.
Srećni se smatramo što danas slavimo Vaše biserno slavlje. Daj Bože, upravljajući sa tvoga svetog trona, da slavite i alemno slavlje, na ponos i diku, sreću i napredak naše junačke domovine, da Vas On sačuva do najdubljih granica ljudskoga života čila, zdrava, pravopravjašća slovo istine svoje.
Iz dubine duše prinosimo najtoplije molitve i pjesme svemogućemu Tvorcu za dragocjeno zdravlje i mirni život Vas, da poživite dugi niz godina na slavu i napredak crkve.
Vir-pazar, 6. aprila 1910.
Najodaniji sveštenici:
Protojerej Rade Hajduković, Vuko Leković, Pero Leković, Petar Mašanović, Tomo Jovović, Jovan Gvozdenović, Mićo Ulićević, Savo Klisić, Nikola Jovanović, Niko Lekić, Luka Vukosavović, Luka Ivović, Petar Perović, Ilija Jovanović, Savo Vukosavović, Joko Popović, Đuro Klisić, jerom. Makarije Đurišić, Marko Plamenac, Petar Pekić, Petar Hajduković".
("Spomenica o dvadesetpetogodišnjici arhijerejske službe Mitrofana Bana", Cetinje, 1911. Navedeno prema istoimenom naslovu: knjiga broj 7, "Sabrana djela Mitropolita Mitrofana Bana" (priredio prof. Dr Vuk Minić), "Obod",Cetinje, 1999, str. 37-38).
