Polovinom 1920, kad su okupacione srpske (srbijanske) vlasti, pod firmom KSHS, i njeni goneći vojno-žandarmski i kontra-komitski odredi, bilježili "uspjehe" u oružanim akcijama, planskog terora, svirepe, kriminalne, represije i brutalnih, masovnih zločina (ubijanja, hapšenja i progona) crnogorskih ustanika, komita, uporedo sa tim, državno tužilaštvo, (po nalogu izvršne vlasti beogradskog režima i njegovih marioneta), podizalo je optužnice protiv crnogorskih ustanika.
Bili su to boraci za pravo, čast, slobodu i nezavisnost Crne Gore, a protiv okupatorskog i anektorskog sistema vlasti Kraljevine SHS, koji je bio pod egidom srpske (srbijanske) vlasti i dvora kralja Petra i regenta Aleksandra Karađorđevića i njihove vlade.
U to vrijeme, zatvori u Crnoj Gori bili su puni crnogorskih patriota, boraca za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore. Utamničeni su i okovani mnogobrojni crnogorski rodoljubi kao politički »krivci«. Zatim su podvrgnuti istragama pod optužbom da su počinjeli, tobožnje, po režimskom shvatanju, navodno, »djelo veleizdaje«, odnosno kazneno djelo oružane pobune, napada na državno uređenje i bezbjednost Kraljevstva/Kraljevine SHS, a sa ciljem da se Crna Gora odvoji od te države i proglasi nezavisnom, odnosno samostalnom državom. Lažno su optuživani borci za Crnu Goru da su „banditi“, „odmetnici“ itd.
Crnogorski ustanici, komiti, gerilci borili su se za opstanak Crne Gore, saglasno međunarodnom pravu i Ustavu i zakonima Crne Gore
Velikosrpski osvajači i njihovi organi vlasti optuživali su, montirano i tendenciozno, crnogorske heroje-slobodare, ustanike, gerilce, komite i sudski ih procesuirali nakon zatvaranja, navodeći da su „krivi“ i to, tobože, po odredbama Crnogorskog Krivičnog Zakonika (tada pravno važećeg, iz 1906) za »djelo veleizdaje«.
A oni su, crnogorski ustanici (komiti) zapravo, bili lojalni pravnom poretku i zakonodavstvu nezavisne Kraljevine Crne Gore, koja nikad nije pravno relevantnim međunarodnim ugovorom izgubila svoju suverenost i nezavisnost.
Elem, crnogorski ustanici, komiti, gerilci borili su se za opstanak Crne Gore, saglasno međunarodnom pravu i Ustavu i zakonima Crne Gore, kojima su bili podložni i odani.
Po odredbama, tada važećeg crnogorskog Ustava i Zakona, materijalnih krivično-pravnih normi i propisa, odnosno, Krivičnog Zakonika Crne Gore, i krivično-procesnih normi Zakona o krivičnom postupku Crne Gore, crnogorski ustanici, emigranti i komiti, nikako nijesu mogli biti na udaru optužbi, suđenja, pritvora, zatvora, osuđivanja i kažnjavanja. Ono što su činili bilo je u za odbranu pravnog poretka i ustavnog i političkog sistema i državnog uređenja Kraljevine Crne Gore.
No, crnogorske ustanike, rodoljube i komite, teretio je državni tužilac KSHS kontinuirano (a sada je riječ o godini 1920), da su počinili “inkriminisana” »djela«. Proganjani za ono za što nijesu mogli biti odgovorni po tada važećem Krivičnom zakoniku Crne Gore i crnogorskom Zakonu o krivičnom postupku.
Gonjeni su, hapšeni, pritvarani, zatvarani i mučeni, krivično procesuirani - borci Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, učesnici Božićnog ustanka 1919. godine i, potom, komitskog, gerilskog narodnog političkog i oružanog, ustaničkog pokreta, te su oni krivično odgovarali za ono za što je trebalo da budu nagrađeni i odlikovani.
U Državnom Arhivu Crne Gore na Cetinju sačuvani su brojni dokumenti, odnosno, optužnice protiv crnogorskih ustanika, rodoljuba, od kojih ovom prilikom izdvajam jedan optužni akt, kojim je državni tužilac KSHS progonio Crnogorce, zato što su branili ustavno-pravni poredak međunarodno priznate Kraljevine Gore.
Elem, u nastavku prezentiram tekst optužnice protiv crnogorskih patriota, slobodara, ustanika, boraca za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, koju je, u klasičnom političkom procesu, podnijelo lokalno, okružno tužilaštvo KSHS Okružnom sudu KSHS na Cetinju, 21. juna 1920. godine, protiv crnogorskih slobodara, patriota, ustanika i komita iz Bjelica i Ćeklića (Katunska nahija, okrug Cetinje).
Izraz u tužbi „nekletog“, znači da nije konkretna ličnost, odnosno, da je ista izbjegla i odbila da položi zakletvu kralju novosnovane KSHS Petru Karađorđeviću, odnosno, da je ona ostala vjerna zakletvi Crnoj Gori i kralju Nikoli I Petroviću-Njegošu.
Ta optužnica, podnesena od strane okupatorskih (srpskih, srbijanskih vlasti) protiv crnogorskih rodoljuba iz Bjelica i Ćeklića glasi:
»Cetinje, 21. juna 1920.
KR. OKRUŽNOM SUDU – CETINJE
Pozivom na član 180. K.P. podnosim
T U Ž B U
Protiv :
1. Pera V. Pejovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 24 godine, neženjenog, neosuđivanog, nekletog, pismenog, vjere pravoslavne, državljanin Kraljevine SHS.
2. Marka B. Pravilovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 26 godina, neženjenog, pismenog, težaka, neosuđivanog, vjere pravoslavne, podanika Kraljevine SHS.
3. Blagote Đ. Pejovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 19 godina, pismenog, neženjenog, težaka, vjere pravoslavne, nekažnjavanog, nekletog, podanik Kraljevine SHS.
4. Ilije Đ. Pravilovića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 35 godina, nepismenog, neženjenog, težaka, vjere pravoslavne, nekažnjavanog, zaklinjatog, podanika Kraljevine.
5. Vuka B. Vujoševića, iz Bjelica, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 20 godina, vjere pravoslavne, pismena, neoženjena, težaka, nekletog, državljanin Kraljevine SHS.
6. Krcuna S. Mitrovića, iz Ćeklića, sreza i okruga cetinjskog, starog 21 godinu, vjere pravoslavne, pismenog, neženjenog, težaka, nekažnjavanog, nekletog, državljanin Kraljevine SHS.
7. Andrije B. Vujovića, iz Ćeklića, sreza i okruga cetinjskog, starog 35 godina, pismenog, mornara, osuđivanog, nekletog, vjere pravoslavne, državljanin Kraljevine SHS.
Tuženi Pero P. Pejović, iz Bjelica, odbjegao je u šumu 24. septembra 1919. godine, a predao se sam 31. januara 1920... Odmetnuo se u šumu i pridružio se ostalim banditima, koji su se borili za prevrat postojećeg stanja, i sa istim uzeo aktivnog učešća u borbama na Crnom Vrhu i na Simunji. Pripadao je krugu Dušana Vukovića od koga je primio 500 kruna. Poznata mu je bila naredba Povjerenika kraljevske vlade, kojom se komiti pozivaju na predaju.
Tuženi Marko Pravilović odmetnuo se 21. novembra 1919, a predao se 31. januara 1920. godine. Bio je određen na rad u Kotoru, gdje je rad izdržao 15 dana, pa svojevoljno pobjegao svojoj kući u Bjelice, a po nagovoru Radojice Nikčevića odmetnuo se u šumu. Bio je u borbi na Grabu u Cucama. Poznato mu je bilo zašto se komiti bore. Nije mu bila poznata naredba Povjerenika kraljevske vlade, kojom se komiti pozivaju na predaju.
Gonjeni su, hapšeni, zatvarani i mučeni, krivično procesuirani - borci Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, učesnici Božićnog ustanka 1919.
Tuženi Blagoje Đ. Pejović, odmetnuo se 24. septembra 1919. godine, a predao se 31. januara 1920. godine. Odmetnuo se zato što su mu Dušan Vuković i njegovo društvo kazali da će uskoro doći kralj Nikola i crnogorska vlada u Crnu Goru i da će Crna Gora biti samostalna, te je s puškom u ruci ustao da se bori za što skorije ostvarenje samostalnosti Crne Gore. Bio je na straži za vrijeme borbe, razoružanja i svlačenja vojnika (KSHS-nap. N.A) u Tomićima, a aktivno je učestvovao u borbi na Simunji protiv vojske i omladine. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića u čijem je krugu bio.
Tuženi Ilija Đ. Pravilović, odmetnuo se 30. oktobra 1919. godine, a predao se 31. januara 1920. godine. Bio je u borbi na Grabu u Cucama. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića u čijem je krugu bio. Predao se dobrovoljno. Poznato mu je bilo zašto se komiti bore.
Tuženi Vuko B. Vujošević, odmetnuo se 23. jula 1919. godine, a uhvaćen je 31. januara 1920. godine u jednoj pećini u Stavoru od leteće omladine. Primio je hiljadu kruna od Dušana Vukovića u čijem je krugu bio. Učestvovao je u borbi u Tomićima, u kojoj je borbi četa razoružana na Simunji i u Resni. Bio je u borbi kod Cetinja uoči nove 1920. Poznata mu je bila nerdba Povjerenika kraljevske vlade kojom se komiti pozivaju na predaju. Učestvovao je i u borbi kod Cetinja u decembru 1918. godine za istu stvar.
Tuženi Krcun Mitrović bio je u Italiji. Po dolasku iz Italije bio je pod komandom Andrije Dragutinovića. Učestvovao je u borbama na Simunji, u Tomićima, i Vršnju. Primio je hiljadu kruna od Krsta Popovića. Nije mu poznata naredba Povjerenika kraljevske vlade kojom se Komiti pozivaju na predaju. Predao se drugog marta 1920. godine, komandiru VII leteće čete.
Tuženi Andrija B. Vujović, odmetnuo se 1. novembra 1919. godine, a predao se 10. februara 1920. godine. Bio je u krugu Andrije Dragutinovića. Poznato mu je bilo za koju se stvar bore komiti. Nije bio u borbama. Pošao je sa Nikom Kašćelanom u Italiju, ali se iz Bara vratio pošto je primijećen od vojske. Učestvovao je u borbama kod Cetinja u decembru 1918. godine.
Imenovani u ovoj tužbi odmetnuli su se s tendencijom da se bore za samostalnost Crne Gore i odvajanje iste od Kraljevine SHS, i Crnu Goru proglase suverenom državom, čime su počinili djelo iz člana 87 a. tačka b. KZ-a, a sebi stvorili krivicu, kažnjivu po istom zakonskom propisu. Tužba privatnog tužioca ne postoji, a djelo se isleđuje po zvaničnoj dužnosti. Saučesnika u ovom djelu imaju«
(Viđi o tome: Mile Kordić, »Crnogorska buna 1919-1924«, Beograd, 1986 i Novak Adžić, »Borci za nezavisnu Crnu Goru 1919-1941«, tom I, Cetinje, 2008, str. 676-678).
