Crnogorske vlasti poručuju da proizvođači lubenice nemaju razloga za brigu o plasmanu i da će svoje proizvode uspjeti da prodaju po razumnim cijenama, koja odgovara uloženom trudu i sredstvima za proizvodnju ove termofilne kulture, čija slast je prikazana čak i na egipatskim hijeroglifima.
Ostaje nam da vjerujemo da je i dalje riječ o profitabiljnoj grani poljoprivrede.
Iz stepskih područja središnje Afrike, preko Bliskog istoka, Indije i Kine, a zahvaljujući Osmanlijama i do Crne Gore, lubenica je neizostavni dio ljetnje crnogorske sofre. Pripada botaničkoj porodici Cucurbitaceae i bez dileme – u pitanju je povrtarska biljna vrsta, latinskog naziva Citrulus lanatus.
Dakle, dilema o tome da li je lubenica voće ili povrće je jednostavno rješiva, i to zahvaljujući činjenici da se njen plod ubira sa jednogodišnje biljke, što je povrtarsko pravilo. Lubenica se karakteriše razvojem snažnog korijenovog sistema, čiji je najveći dio razvijen do 40 cm dubine zemljišta, dok se osovina glavnog korijena proteže i 2 do 3 metra u dubinu.
U pitanju je jednogodišnja zeljasta biljka sa stabljikom koja je razgranata, povija se i dužine je 3 do 4 metra, koju nazivamo vriježa. Cvjetovi su pojedinačni i izrazito žute boje, te se jednostavno uočavaju, ali se zadržavaju jako kratko – otvaraju se u jutarnjim satima i cvjetaju samo jedan dan. Lubenica je stranooplodna biljna vrsta, koja se proizvodi najčešće iz rasada, ali može i direktno iz sjemena. Veoma je zahvalna biljna vrsta, kako za proizvodnju na otvorenom prostoru, tako i za proizvodnju u plastenicima.
Uspješan uzgoj lubenice zahtijeva dosta slobodnog prostora, pregršt sunčevih zraka i izvora toplote, ali i vode, uz adekvatan odabir zemljišta, pri čemu joj najbolje odgovaraju dobro obrađena tla, bogata hranivima. Kao jedan od najuspješnijih mehanizama uzgoja lubenice pokazao se uzgoj na crnim folijama, pogotovo u ranoj proizvodnji, jer je temperatura na takvoj podlozi viša za 2 do 5 stepena.
Od sjetve do nicanja biljke potrebno je 5 do 7 dana, od nicanja biljke do pojave prvog pravog lista od 3 do 5 dana, od prvog pravog lista do pojave četvrtog lista od 18 do 20 dana, a od četvrtog lista do početka vriježa 12 do 15 dana. Od narastanja vriježa do cvjetanja, potrebno je od 5 do 20 dana, a od cvjetanja do zriobe od 25 do 35 dana.
Dužina vegetacije lubenice računa se od dana nicanja biljke, pa do dana zriobe ploda. Ovo je promjenjiv parametar, koji zavisi od kultivara, tehnologije proizvodnje, kao i od agroekoloških uslova. Ipak, dužina vegetacije najčešće iznosi od 70 do 100 dana.
Kontejnerski uzgoj rasada lubenice sprovodi se u zaštićenom prostoru, najčešće u plastenicima i staklenicima, gdje postoji mogućnost grijanja. Sjetva sjemena lubenice za ovu svrhu obavlja se 25 do 30 dana prije sadnje rasada u otvorenom prostoru. Ovo je vrlo kompleksna naučna disciplina i brojna istraživanja ispituju koji je najadekvatniji supstrat za uzgoj rasada, sa ili bez treseta.
Kalemljenje lubenice je odličan način da se postigne ranije zrenje za oko 15 dana, veći prinos i bolja otpornost na bolesti. Lubenica se kalemi na tikvu (Lagenaria vulgaris) koja ima bijeli cvijet, plod kruškolikog ili vrlo izduženog oblika. Istog dana u zaštićenoj prostoriji siju se tikve i lubenice, a kalemljenje se sprovodi nekoliko dana nakon nicanja, odnosno u stadijumu razvijenih klicinih listića (kotiledona).
Sadnja kalemljenih rasada lubenice obavlja se onog dana kada su počele nicati biljke lubenice iz sjemena na otvorenom polju. Ukoliko se ipak odlučite za sjetvu lubenice na otvorenom polju, nemojte žuriti, jer rana sjetva ne označava uvijek i ranu berbu ploda, iako, ukoliko su adekvatni agrometeorološki uslovi, dospijevanje ploda je moguće ostvariti i do dvije nedjelje ranije.
Primjena savremenih tehnologija u uzgoju lubenice omogućava raniji dolazak ploda na tržište, ali i povećanje prinosa. Ipak, proizvodnja rane lubenice predstavlja složen proces, koji zahtijeva znanje o kalemljenju, adekvatnom đubrenju, navodnjavanju, ali prvenstveno o pravilnom izboru sortimenta. Zapravo, teže je ostvariti nekoliko dana raniju tehnološku zrelost plodova, nego viši prinos sa krupnijim plodovima.
Lubenica uzgajajte na dubokim, plodnim i srednje teškim tlima, duboko pooranih i bogatih humusom. Idealna su aluvijalna neplavna tla u dolinama rijeka, gdje se može uzgajati i bez navodnjavanja. Za njen adekvatan rast i razvoj, potrebne su temperature od 28 ⁰C do 30 ⁰C.
U uzgoju lubenice, neophodna je dovoljna količina vode, jer ima visok transpiracioni koeficijent, pa joj pogoduje niska relativna vlažnost vazduha, koja pospješuje nakupljanje asimilata. Lubenica je biljka intenzivnog svijetla, te tokom oblačnog vremena smanjuje kvalitet ploda.
Tehnološka zrelost plodova može se provjeriti na prosječnom uzroku suve materije koristeći refraktometar. Ukoliko je vrijednost od 12% do 13%, postignuta je dobra zrelost. Novi kutivari lubenice, uz dobru agrotehniku i odgovarajuće ekološke – klimatske uslove, mogu dati prinos od 40 t/ha do 70 t/ha, zavisno od postignutog broja biljaka, masi ploda i broju plodova po biljci.
Zanimljivo, u svijetu se prosječno zasadi oko 3,4 miliona hektara lubenice, a proizvede se oko 95 miliona tona ploda na godišnjem nivou. Najveći svjetski proizvođači lubenice su Kina, Turska, Iran i Brazil, a najveći evropski proizvođači Rusija, Španija, Bugarska i Grčka. Lubenica je 100% jestivo povrće, tj. jestiva je i kora i sjeme, samo je potrebno dobro poznavati adekvatne metode obrade.
Lubenice bez sjemena su prvi put počele da se uzgajaju prije oko 50 godina. Naučnici su došlo do zaključka da, ukoliko ukrštaju diploidnu biljku (ona koja standardno sadrži dva seta hromozoma), sa tetraploidnom (onom koja sadrži četiri seta hromozoma), dobiće triploidnu biljku – onu koja neće imati sjemena. Da li ste znali da je rekord za najveću lubenicu na svijetu čak 158 kg?! Danas se uzgaja više od 1.200 varijeteta lubenice, širom 96 svjetskih zemalja.
Ali, šta lubenici daje jarku rozu boju? Pojava rozo-crvene boje lubenice je usljed prisustva likopena, hemijske materije (pigment karotenoid) koja je prisutna kod paradajza; međutim, nalazi se u još većoj koncentraciji u plodu lubenice (od 9 do 13 miligrama). Likopen je poznat i pod nazivom „eliksir mladosti“ jer ima veoma pozitivno dejstvo na fiziološko stanje u orginizmu, naročito na zdravlje očiju, srca i ljepotu kože.
Aroma lubenice potiče od brojnih hemijskih materija, ali uglavnom nastaje u procesu enzimatske oksidacije masnih kiselina kada se lubenica otvori, a zatim aldehidi reaguju. Oko 92% ploda lubenice čini voda, te je idealna za rashlađivanje u vrelim ljetnjim danima.
Kako odrediti pravi trenutak berbe plodova lubenice, odnosno kako da na tržnici znate da ste izabrali zrelu lubenicu?
- Zreli plodovi imaju manje rosnih kapi u jutarnjim časovima;
- Zreli plodovi imaju glatku koru i osušene listove, koji se nalaze najbliže peteljci ploda;
- Zreli plodovi lubenice imaju mukli zvuk pri kucanju prstima po plodu, dok metalni zvuj ukazuje na nezrelost ploda;
- Na prerezu peteljke zrelog ploda ukazuje se bijela srž;
- Zreli plodovi imaju manju voštanu prevlaku;
- Zreli plodovi su lakši, a prezreli imaju šupljinu po sredini, te su znatno lakši od nezrelih.
