Kako su vladajući velikosrbi progonili crnogorske slobodare i patriote, organizatore i učesnike Belvedera 1936. godine, tako, po sličnom modelu tretiraju i proganjaju, vrše istrage, podnose krivične prijave, saslušavaju, privode, maltretiraju i procesuiraju, ,,inkriminišu”, javno demonizuju brojne crnogorske patriote, učesnike slobodarskog mirnog, ustavnog i zakonskog, građanskog protesta na Cetinju i Belvederu, koji je dio Cetinja 4-5. septembra 2021.
Čine to aktuelni vodeći predstavnici današnje kolonijalne uprave u Crnoj Gori, odnosno postojeće marionetske Vlade Crne Gore. Ovo je priča, u istorijskim fragmentima, o Belvederu 1936. godine, koji je duhovno, idejno i politički bio državotvorno-nacionalno-emancipatorski, crnogorski i građanski skup (seljaci su, nadasve, u pozitivnom, velim, u statusnom smislu, tada bili noseća snaga tog protesta), za pravo, čast i slobodu Crne Gore.
Ova priča je indirektno, ali višestruko, povezana, na razne načine, ne samo simbolički, sa Cetinjem i Belvederom 2021. i pokazanim riterskim, građanskim, mirnim protestom, otporom novoj, sadašnjoj, velikosrpskoj agresiji na Crnu Goru i negaciji crnogorske nacije i države i njene istorije
FEDERALISTI I KOMUNISTI ZAJEDNO
Vlast Kraljevine Jugoslavije i njeni organi u ondašnjoj Zetskoj banovini, koji su brutalno tlačili Crnu Goru i ugnjetavali crnogorski narod, zauzeli su stav da su organizatori i „kolovođe“ - inače, slobodarskog crnogorskog i viteškog Belvederskog protesnog zbora u otporu velikosrpskoj agresiji i negaciji Crne Gore i crnogorskog naroda i nacije - bili prvaci opozicione Crnogorske stranke (crnogorski federalista) Petar Plamenac, bivši ministar spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore i predsjednik Crnogorske narodne skupštine, dugogodišnji politički emigrant, član njenog Glavnog odbora, te dr Ivan-Ivo Jovićević, bivši emigrant i generalni crnogorski konzul Kraljevine Crne Gore u Ženevi, te Blagota Martinović, oficir stare crnogorske vojske, Jovan Belov Vujović, oficir stare crnogorske vojske i drugi.
Za navedene to potencira ondašnji ban Zetske banovine Risto-Mujo-Sočica, u pismu predsjedniku Vlade Kraljevine Jugoslavije i vođi vladajuće JRZ-e dr Milanu Stojadinoviću, povodom belvederskih događaja, u kojemu ga obavještava o preduzetim mjerama i istrazi koja se sporovodi protiv demonstranata.
Mujo Sočica piše Milanu Stojadinoviću: „Kolovođe svega ovoga dr Ivo Jovićević, Petar Plamenac, bivši ministar, Jovan Vujović i Blagota Martinović saslušani su i pridržani u zatvoru, te će se njihova uloga još iz ranije rasvijetliti, a isto tako uloga Stojana Špadijera, narodnog poslanika, koji je onoga dana, onako raspaljive govore držao i našao se u toj masi da je predvodi. Utvrđeno je da je ovaj pokret bio lokalnog karaktera. Učesnici su bili samo iz opštine riječke Ljubotinjske, sreza cetinjskog i opštine crmničke sreza barskog i nekoliko studenata iz Podgorice na čelu sa advokatskim pripravnikom i poznatim komunistom Mirkom Vešovićem“. (Arhiv Jugoslavije /AJ/, F-5, Prepiska sa banovima, pismo bana Milanu Stojadinoviću povodom belvederskih događaja. Pisano povodom predstavke mitropolita crnogorskog Gavrila Dožića i drugih u kojemu se traži objektivna istraga, inače će nezadovoljstva još biti).
Naravno da otpor na Belvederu nije bio lokalnog karaktera, već znatno širi. Ali o tome ću pisati drugom prigodom. Ubrzo nakon belvederskih događaja, 26. juna 1936, smijenjen je s položaja ban Mujo Sočica.
Novica Popović, narodni poslanik sa liste JRZ, inače bjelaš (nije iz Cetinja i okoline), pisao je 30. jula 1936. godine da ne bi trebalo sada penzionisati bana Muja Sočicu jer bi se time „dala satisfakcija federalistima i komunistima da bi oni ponovo digli glavu pa možda štogod i pokušali. Stoga sam mišljenja da je bolje da za prvo vreme on ode na odsustvo“. (Arhiv Jugoslavije, Beograd, F-5, Novica Popović, narodni poslanik, Predsjedniku Vlade, Cetinje, 30. jula 1936).
Komunisti crnogorski i federalisti bili su na Belvederu 1936. godine, posve udruženi u jasnom otporu velikosrpskom i režimskom teroru i u borbi za slobodu Crne Gore. I bili su, zatim, surovo proganjani, zatvarani, mučeni i tužilački i sudski procesuirani od strane režima, koji je poništavao Crnu Goru i okrutno gazio prava crnogorskog naroda.
PROGON PATRIOTA
Nakon Belvederskih događaja 26. juna 1936. godine uhapšeno je zbog učešća na protesnom zboru preko 70 demonstranata, među kojima je bilo najviše komunista i crnogorskih federalista i njihovih pristalica, a određeni, manji broj pripadnika i drugih opozicionih građanskih partija (Saveza zemljoradnika i demokrata).
U zatvoru „Bogdanov kraj“ od strane režima, pod optužbom da su „politički krivici“ uhapšeno je mnogo lica. Izvori o broju uhapšenih variraju od 70 do preko 100 ljudi.
Postoji sačuvana zajednička fotografija (sačuvao je jedan od učesnika demonstracija koji je bio uhapšen, komunista Janko K. Lopičić iz Ceklina, koji je i dao spisak imena lica koja se nalaze na slici, a koji je prenio jedan od učesnika Belvederskog protesnog zbora Nikola Perov Rajković iz Kosijera), jednog broja uhapšenih, nakon njihovog izlaska iz zatvora.
Na njoj je moguće identifikovati veliki broj lica, koji su zbog učešća ma Belvederu 1936, bili dva mjeseca u policijskom istražnom pritvoru i koji su nakon šestodnevnog štrajka glađu pušteni na slobodu usljed nedostatka dokaza za krivično gonjenje.
Na toj fotografiji se nalazi, pored muškaraca i znatan broj uhapšenih žena, koje su uzele učešća u demonstracijama. Nalaze se na toj slici: Nikola Bastać (tokom Drugog svjetskog rata umro u logoru), Milo Lubarda, Jokica Tomašević (sestra Jovana Tomaševića), Ivo Dapčević, Blažo Lopičić, Nikola Perov Rajković, Krcun Ražnatović, (strijeljan 1942. u ratu), Đoko Bastać (ostavio pred smrt 2005. novinski zapis u „Pobjedi“ o Belvederskom događaju), Luka Jovićević, Miloš N. Mihaljević, Jelena Lopičić, Rose Tatar, Milo S. Banović (poginuo kao komandir čete u NOR-u 1944), Milica Lopičić, Jovan Todorov Strugar, Milovan M. Strugar, Pavle Lopičić, Božo Lopičić (poginuo u Pljevaljskoj bici decembra 1941), Petar Banović, Petar Vojvodić (kasniji narodni heroj), Mitar V. Strugar (poginuo kao pripadnik NOB-a u partizanima u Bosni 1943 kao komandir čete u NOB-u), Petar S. Gazivoda, Niko Markov Strugar (potpukovnik JNA, narodni heroj i komandant Sedme omladinske brigade u NOB-u), Petar N. Strugar (poginuo 1942 kao komandir čete u Bosni), Milo S. Janković, Stevo S. Kraljević (pognuo kao član agitprorpa PK KPJ 2. avgusta 1942. na Rijeci Crnojevića), Vido M. Strugar, Dušan- Baro Đurković (komunista, teško ranjen na Belvederu), Vlado Lukin Adžić iz Đinovića (komunista, poginuo 1941. na Pljevljima 1941), Drago J. Janković i Đuro Crnojević.
Najveći broj lica sa te fotografije pripadao je komunistima i kasnije je učestvovao u NOB-u. Sa fotografije nijesmo uspjeli identifikovati jedan broj lica koja su uhapšena. (Vidi o tome: Nikola P. Rajković, „Pleme Kosijeri 1439-1945“, Cetinje, 1968. str. 185-186).
Svi zatvoreni, uhapšeni, nijesu potom krivično, optužnicom, sudski procesuirani. Jedan dio je nakon pritvora pušten na slobodu, drugi dio je podvrgnut krivičnoj sudskoj istrazi, a protiv 61 lica (učesnika demonstracija) državni tužilac je podigao optužnicu po Zakonu o zaštiti države Kraljevine Jugoslavije.
ODGOVORNOST ZA KRVOPROLIĆE
Jedan od najodgovornijih za krvoproliće na Belvederu bio je Milovan Ilić-Belvederac, koji je naredio žandarmeriji, policiji, da otvori vatru na belvederske demonstrante, od čije posljedice je ubijeno šest a ranjeno oko 30 njih slobodara demonstranata.
Subjektivna i objektivna odgovornost za krvoproliće na Belvederu pada na teret bana Zetske banovine Muja Sočice, komandanta Zetske divizije generala Petrovića, bivšeg komandanta Zetske divizije generala Vojina Maksimovića (koji se tada zatekao na Cetinju, a u to vrijeme obavljao je dužnost inspektora Zemaljske odbrane vojske Kraljevine Jugoslavije, a koji je uzeo učešća u zabrani protesta na Cetinju i u odluci da se puca na goloruki narod), te podbana Jeftića i Milovana Ilića, komesara policijske uprave na Cetinju i načelnika policijske uprave – a to je bio Miloje Koča.
Milovan Ilić je na Belvederu naredio da se otvori mitraljeska i puščana paljba na demonstrante i tada su dvojica ubijena na licu mjesta, a četvorica su uskoro podlegli ranama.
Ubijeni su i umrli od posljedica ranjavanja: Stevan Vujović, Jovan Šofranac, Marko Jovićević, Ilija Ražnatović, Nikola R. Petričević (svi iz Riječke nahije) i Ilija-Šunja Vukmanović (iz Crmnice). Ranjena su oko 33 lica, među kojima 13 teže, a jednom od njih, studentu komunisti, Dušanu-Baru Đurkoviću iz Kosijera od mitraljeske vatre odsječena je ruka iznad lakta.
O broju uhapšenih poslije Belvederskih demonstracija 26. juna 1936, postoje različiti podaci u istorijskim izvorima i literaturi. Na osnovu izvještaja vodnika poručnika cetinjskog žandarmerijskog voda 26. juna 1936. godine upravi policije na Cetinju, odmah poslije zbora uhapšeno je na licu mjesta i u neposrednoj okolini održavanja zbora iz različitih sela Riječke nahije 53 lica i jedno lice iz Lješanske nahije. (DACG, OSIO-Podgorica, Okružno javno tužilaštvo-Titograd, kutija, 2 Krivični Predmet protiv Milovana Ilića-Belvederca, Cetinjski žandarmeijski od, broj 1133, 26. Jun 1936, Cetinje-Upravi policije Cetinje).
U tom aktu se navodi da cetinjski žandarmerijski vod privodi uhapšena lica i u tom smislu veli se: „26. juna 1936 godine oko 16 sati po svršenom sukobu koji se je desio na mjestu zv. ˝BELVEDER˝ između žandarma ovoga voda organa Financiske Kontrole, organa te Uprave i između napadača /komunista i federalista/ uhvaćena su na licu mjesta i neposrednoj okolini po navedenim organima sledeća lica:
Strugar N. Filip, iz Gor. Ceklina, Opšt. Riječka, Rajković V. Boško, iz Kosijera, Opšt. Sokolske, Pejović P. Đukan, iz Jankovića, Opšt. Riječka, Lopičić M. Vuko, iz Gor. Ceklina, Lopičić S. Krcun, iz Gor. Ceklina, Rajković P. Nikola, iz Kosjera, Opšt. Sokolske, Đurašković M. Joko, iz Gor. Ceklina, Lopičić M. Stevo, iz Gor. Ceklina, Strugar T. Jovan, iz Gor. Ceklina, Strugar N. Milovan, iz Gor. Ceklina, Lopičić K. Pavle, iz Gor. Ceklina, Janković R. Đuro, iz Gor. Ceklina, Lopičić S. Đuro iz Gor. Ceklina, Vujović M. Milivoje, iz Ljubotinja, Lubarda S. Mihajlo, iz Ljubotinja, Strugar Markov Nikola, iz Donjeg Ceklina, Pejaković J. Andrija, iz Donjeg Ceklina, Vujović Đ. Marko, iz Ceklina, Lopičić S. Mileva, iz Ceklina, Strugar Vuko, iz Ceklina, Strugar Vlado, iz Ceklina, Strugar Boro, iz Ceklina, Strugar Periša, iz Ceklina, Strugar Mitar, iz Ceklina, Lopičić G. Đuro, iz Ceklina, Janković Draga, iz Jankovića Krša, Janković Milo, iz Jankovića Krša, Jovićević Luka, iz Rijeke Crnojević, Popović Ilija, iz Građana, Lopičić Markiša, iz Drušića, Globarević Vido, iz Lješanske Nahije,/petkova glavica/, Šofranac Stevo, iz Meteriza, Šofranac Božo, Iz Meteriza, Ražnatović Marko, iz Meteriza, Gazivoda Vidak, iz Vranjine, Strugar Vido, iz Ceklina, Vujović Savov Milo, iz Ceklina, Strugar Ilija, iz Ceklina, Kostić Dušan, iz Rvaša, Janković Andrija, iz Drušina, Strugar N. Petar, iz Meteriza, Lopičić K. Đurđina, iz Ceklina, Lopičić M. Milica, iz Ceklina, Lopičić Lj. Joke, iz Ceklina, Lopičić M. Stane, iz Ceklina, Lopičić Đ. Anđe, iz Ceklina, Lopičić V. Joše, iz Ceklina, Lopičić V. Ljubica, iz Ceklina, Jovićević B. Joke, iz Rijeke Crnojević, Pejović S. Joke, iz Ceklina, Strugar P. Stane, iz Ceklina, Jovićević Maše, iz Rijeke, Pejović Ike, iz Ceklina, Đurašković S. Ike, iz Ceklina, Lopičić I. Milica, iz Ceklina“.
Tada je ranjeno i prevezeno u cetinjsku bolnicu 15 lica, uglavnom iz Riječke nahije i manjim dijelom iz Crmnice. U tome aktu s tim u vezi stoji: „Sem gore navedenih privežena su u državnu Banovinski bolnicu Danilo I u Cetinje koja su bila ranjena na licu mjesta i to: Tatar Staka, iz Ceklina, Crnojević Savo, iz Ceklina, Strugar T. Petar, iz Ceklina, Adžić L. Vladimir, iz Đinovića, Strugar M. Nikola, iz Rvaša, Ražnjatović Krcun, iz Dujeve, Caković M. Petar, iz Limnjane,/Crmnica/, Lubarda M. Savo, iz Berislavaca, Opšt. Zetska, Prlja Đ. Petar, iz Čukojevića, Opšt. Ljubotiđnjska, Kostić F. Vladimir, iz Rvaša, Jovićević S. Marko, iz Prevlake, Đurković B. Dušan, iz Kosjera, Popović P. Mitar, iz Brčela, Janković Jovan, iz Jankovića, Lekić Petar, iz Crmnice“ .
(DACG, OSIO-Podgorica, Okružno javno tužilaštvo - Titograd, kutija, 2 Krivični Predmet protiv Milovana Ilića-Belvederca, Cetinjski žandarmeijski od, broj 1133, 26. Jun 1936, Cetinje - Upravi policije Cetinje).
Ovo je samo dio povijesne priče, dakle, nepotpuni spisak ali, nadasve, istorijski tačna i provjerljiva priča o Belvederu 1936. godine.
