“Vlast nije opasna kada se uzima, opasna je kada se gubi” – citat je koji odražava suštinu političke dinamike i ljudske psihologije kada je riječ o sticanju i gubitku moći. Preuzimanje vlasti je izazov sa puno rizika, ali prava opasnost dolazi kada (apsolutna) vlast počne da izmiče iz ruku.
Divlji Zapad
Evropska unija je 1999. godine, kroz Proces stabilizacije i pridruživanja (SAP) u namjeri da šest neintegrisanih država sa Balkana učini, makar u imenu, “evropskim” uvela zbirni termin – Zapadni Balkan (ZB). Umjesto da se nakon 26 godina ovaj prostor integriše u EU, on se sve više dezintegriše postajući “divlji zapad” (wild west).
Umjesto toga EU je, bez efikasne strategije da promoviše vrijednosti, politikom pragmatizma afirmisala lokalnu “stabilokratiju” koja je i ono malo autentičnog evropskog potencijala svela na istorijski minimum.
Proces evropskih integracija postao je mantra koju jednako koriste i reformisti i nacionalisti i koji nema ni suštinu ni energiju koju je imao na samom počektu.
Danas zato Zapadnim Balkanom vladaju autokrate, desni populisti i nacionalisti, dok su sve liberalno-demokratske strukture u opoziciji ili na ivici cenzusa. Pritom, opsesija silom postala je nova matrica vladara ZB.
Dodatno, uz porast evropske desnice, pobjeda Donalda Trampa srušila je ranije projektovani koncept demokratije i legitimisao pravo jačega da uspostavi pravo na vladavinu umjesto vladavine prava. Lakoća kojom se od strane EU toleriše “čvrsta ruka” (primjer Srbija) stoga budi ne samo razočaranje već i strah kod izvornih reformisata i evropski orijentisanih građana.
Slabost koja se hrani represijom
Opsesija silom proizilazi iz potrebe za apsolutnom kontrolom nad državom i društvom, što je direktna antiteza svake demokratije.
Istorijsko iskustvo uči da oni koji su opsjednuti vlašću često kriju sopstvenu (unutrašnju) nesigurnost i (paranoični) strah od gubitka kontrole.
Kada se sila koristi bez moralne odgovornosti, ona postaje destruktivna, uništavajući i onoga koji je koristi i one nad kojima se primjenjuje. Zato Edmund Berk zapisuje „Što je veća moć, to je opasnija zloupotreba.“
To zapravo pokazuje nedostatak stvarnog autoriteta i ljudi opsjednuti moći često pate od narcisoidnih i psihopatskih osobina, gdje je sila i osjećaj moći jedini način na koji mogu potvrditi sopstvenu vrijednost. Kroz istoriju, lideri “opsjednuti moći” često su završavali kao tirani, što je dovodilo do društvenih nemira, pobuna, revolucija …
Demonstracija moći donosi osjećaj (fiktivne) veličine, ali suštinski ona otkriva slabost, na koju onaj koji je “opijen” odgovara sve većim zahtjevom za kontrolom nad (državnim i paradržavnim) instrumentima sile, i nadasve strah od izdaje.
Ko to tamo pjeva
Politička istorija nebrojeno puta je potvrdila da izdaja ne dolazi od neprijatelja, već od najbližih i da “nema goreg neprijatelja od (političke) sluge”.
Srpski predsjednik, svjestan toga jer i sam je iz “sjenke” dvojicu svojih prethodnika politički “eliminisao”, vrši dodatan medijski pritisak ne samo da bi smanjio uticaj studentske pobune, već da bi “sluge držao čvrsto uz koljeno”.
Dobro zna da “sluga koji najdublje povije glavu, prvi će (da bi sačuvao sebe) gospodaru zadati udarac”. Dugo političko trajanje i sopstveni put do trona, nauk mu je da stvarna opasnost nije od “oponenta” već onih koji “djeluju ponizno” čekajući trenutak njegovog pada.
Suviše dobro zna ko je sve iz njegovog establišmenta služio Miloševiću, Ćosiću, Koštunici, Tadiću …, koga je sve iz “žutih” preveo na svoje korito, i dobro zna da će ti isti izdati (ponovo), jer na srpskoj političkoj sceni ne važi pravilo da “ko pjeva zlo ne misli”.
Istorija izdaje
Srpska politička istorija ukazuje da ova država nema kulturu mirne primopredaje (tranzicije) vlasti. Čak deset vladara je tragično nastradalo, od kojih čak osam od “bratske ruke”. Tako je Stefan Uroš III Dečanski (1321–1331) svrgnut od strane njegovog sina cara Dušana koji ga je poslao u tamnicu, đe je vjerovatno zadavljen. Stefan Uroš V (1355–1371), potonji Nemanjić, umro je pod nerazjašnjenim okolnostima nakon propasti carstva, dok je despot Stefan Lazarević (1402–1427) preminuo iznenada od moždanog udara, ali postoje sumnje da je otrovan.
Despot Lazar Branković (1456–1458) takođe je otrovan, što je bio čest način eliminacije vladara u to vrijeme.
Surovost “bratske ljubavi” koštala je glave i Karađorđa Petrovića, koga je 1817. godine u Radovanjskom lugu kod Velike Plane ubio Vujica Vulićević, njegov saborac. Ubistvo je izvršeno po naređenju njegovog kuma kneza Miloša Obrenovića, koji je nakon ubistva Karađorđevu glavu poslao u Istanbul, kao dokaz lojalnosti turskom sultanu.
Najsurovije je bilo ubistvo kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage Mašin u noći između 28. i 29. maja 1903. godine u Beogradu. Svrgavanje dinastije Obrenović, praćeno nezapamćenom svirepošću nad leševima kraljevskog para, izvela je grupa zavjerenika iz redova srpske vojske, pripadnika “Crne ruke”, predvođena oficirom Dragutinom Dimitrijevićem - Apisom.
I u novijoj srpskoj istoriji nastavljena je spirala “crne ruke”, pa je tako Ivan Stambolić bivši politički mentor Slobodana Miloševića, otet 25. avgusta 2000. godine i zvjerski ubijen i bačen u jamu na Fruškoj gori po nalogu Miloševićevog režima.
Nedugo zatim tragičnu sudbinu “izdaje” doživio je i sam Slobodan Milošević koji je od strane novih srpskih vlasti izručen Haškom tribunalu, gdje je u pritvoru preminuo 2006. godine.
Posljedni u tragičnom nizu ubijenih je Zoran Đinđić, koga je iz snajpera ubio Zvezdan Jovanović, pripadnik Jedinice za specijalne operacije (JSO), 12. marta 2003. godine u Beogradu, iste one jedinice koja sada “čuva” fiktivne studente 2.0.
Današnja Srbija, za razliku od ove “hronologije nasilja”, ima istorijsku šansu da mirnim, nenasilnim i građanskim otporom, vođena pobunom svog najboljeg dijela društva – studentima, dovede srpsko društvo u poziciju da demokratski, na regularnim izborima, izvrši tranziciju (neograničene i nekontrolisane) vlasti i time ne samo Srbiju učni evropskim društvom, veći pomogne čitavom regionu da se oslobodi hegemonizma i autokratije.
(Ne)naučena lekcija
Kada stotine hiljada ljudi na ulicama traži “promjenu sistema” to bi trebalo biti vrlo alarmantan znak da se mora zaustaviti postojeći sistem “3 u 1”, gdje se sve tri grane vlasti (neustavno) koncentrišu u jednom licu.
Stoga, poruka sa početka teksta da “vlast nije opasna kada se uzima, opasna je kada se gubi” trebala bi biti nauk svima koji gubitak legitimiteta pokušavaju da nadomjeste nasiljem i dodatnom demonstracijom institucionalne moći nad građanima koji samo traže bolje i pravednije društvo. Batina nije dobar metod …
Dodatno, odgovornost je i na EU koja bi morala definitivno zauzeti stav šta želi u regionu – Zapadni Balkan ili “divlji zapad”.
