Crnogorska sofra daje omaž 14. februaru, Danu vinogradarstva, tekstom koji je posvećen rezidbi vinove loze. Narodna vjerovanja i običaji prisutni u Crnoj Gori, Makedoniji, Bugarskoj, Srbiji i Bosni i Hercegovini izrodili su vinogradarsku slavu – Dan Svetog Trifuna (Svetog Tripuna).
Poljoprivrednici vjeruju da, ako 14. februara pada kiša, voće i usjevi će dobro roditi, a ako dan bude vedar, godina će biti sušna i neplodna. Nadajmo se da je ovo samo legenda, ali vjerujmo da sa ovim danom stiže proljeće, bude se biljke i životinje, a naročito najuzvišenije ljudsko osjećanje – ljubav, te Sveti Trifun ima ulogu čuvara bračne ljubavi i vjernosti.
Svetom Trifunu se vjerujući vinogradari mole za očuvanje vinograda i dobar prinos, dok neki čak smatraju da štiti sela od grada i poplave. Običaj je da svaki vinogradar oreže makar jedan čokot tog 14. februara i da ga zalije vinom, u nadi da će mu donijeti obilan rod.
Da li znate kako je poljoprivrednik shvatio da je rezidba neophodna mjera u voćnjacima? Zahvaljući kozi, životinji koja je brstenjem ukazala na koristi usljed sprovođenja ove ampelotehničke mjere. Oni lastari koje je koza skratila bolje su rađali i davali su krupnije i kvalitetnije grožđe.
Iako postoje oprečna razmišljanja o tome da li rezidba utiče značajno na količinu roda, neupitno je da, ukoliko se redovna rezidba izostavi, to će se neminovno odraziti na kvalitet grožđa, tj. sadržaj šećera u grožđu i u širi. Danas znamo da će rezidba doprinijeti boljem prostornom raspoređivanju zrelih i zelenih nadzemnih djelova čokota, čime se postiže optimalno osunčavanje, provjetravanje, dobra fotosintetska aktivnost, a time i stvaraju preduslovi za dobar i kvalitetan rod.
Način uzgoja vinove loze se znatno mijenjao kroz istoriju, a najznačajnija promjena nastupila je 1875. godine, pri završetku predfiloksernog perioda. Do tada, vršena je rezidba „u glavu“, odnosno, uklanjani su svi jednogodišnji lastari. Čokot se obnavljao iz spavajućih okaca i najdonjih, slabo razvijenih okaca na lastarima. Međutim, tada uzgajane sorte, kao što su Kadarka, Slankamenka bijela i crvena, Dinka bijela i crvena, su dobro podnosile ovakav način rezidbe, jer one upravo donose rod iz spavajućih pupoljaka i najdonjih okaca na lastarima.
U periodu od pojave filoksere do kraja II svjetskog rata, vinova loza je orezivana „na kratko“, tj. „kondir na kondir“. Ovaj način gajenja čokota je početkom XX vijeka zavladao u gotovo svim evropskim vinogorjima i podrazumijevao je rezidbu na dva vidna okca, na krakovima koji se formiraju malim izduživanjem višegodišnjeg drveta. Tako je nastajao „peharasti“ uzgojni oblik vinove loze. Ovakva rezidba je omogućavala formiranje znatno veće asimilacione površine i tako uzgajani čokoti su davali znatno veći rod.
Osim peharastog uzgojnog oblika, široko rasprostranjena je i Roajatska kordunica, gdje se sa vertikalnog stabla visine 30 cm do 60 cm u jednom pravcu vodoravno pruža kordunica, na kojoj se rezidba vrši po principu „kondir na kondir“. Rastojanje između redova je oko 1.5 m, ponekad i veće, a rastojanje između čokota u redu je od 0.80 cm do 1.5 m. Visina špalira rijetko kada prelazi 150 cm, a često je i manja.
Gijov uzgojni oblik je od davnina prepoznat kao „latinski uzgoj“ i prepoznatljiv je po relativno niskom čokotu, gdje se rezidbom ostavlja po jedan luk i jedan kondir (dvogubi Gijov uzgoj). S druge strane, Mozerov uzgojni oblik karakteriše se visokim stablom i formiranjem kordunice na oko 120 cm, iznad koje se postavlja par žica koje pridržavaju zeleni lastari.
Poznati su još i Silvoz uzgojni oblik, Karlovački uzgoj, Jednostruka zavjesa,Dvostruka zavjesa i brojni drugi uzgojni oblici. U Crnoj Gori, česte su „pergole“, koje mogu biti kosog ili ravnog krova, a nose razne nazive, kao što su tende, odrine ili kreveti od loza.
Iako vam se čini da je rezidba utkana praksa u vinogradarsku tradiciju Crne Gore, iznenadili biste se kada biste otkrili koliko vinogradara ovu ampelotehničku mjeru vrši na pogrešan način. Razlog tome nije samo nepoznavanje pravilne tehnike rezidbe, već je za adekvatnu rezidbu neophodno poznavati morfološke i biohemijske karakteristike sorti vinove loze, ali i klimatske i pedološke karakteristike područja, te osobine podloge, posebno razumijevajući bujnost iste i otpornost prema određenim internim i eksternim faktorima.
Najvažnija od svih rezidbi je zimska rezidba vinove loze čija je osnovna funkcija da doprinese uspostavljanju povoljnog odnosa između rasta i razvića vegetativnih i generativnih organa vinove loze, odnosno porasta i rodnosti. Rezidbom dolazi do izmjene fizioloških procesa u samom čokotu, te stimulacije onoga što želimo da postignemo, a to je svakako redovan rod, zadovoljavajući kvantitet i vrhunski kvalitet.
Vinogradari – početnici, nemojte da vas zbune brojni termini za zimsku rezidbu vinove loze, kao što su: osnovna rezidba, rezidba na zrelo, zrela rezidba, rezidba u cilju formiranja uzgojnog oblika, redovna rezidba, i slično – u pitanju su sinonimi i odnose se na rezidbu koja može da otpočne već nakon opadanja lišća, a završava se neposredno prije početka vegetacionog perioda.
Dakle, zimskom rezidbom formiramo i održavamo uzgojni oblik, ostvarujemo preduslove za dobar rod, regenerišemo stare i deformisane čokote, ali i spašavamo one čokote koji su pretrpjeli udare grada i/ili oštećenja od mraza. Zimska rezidba je svojevrsna magija, jer njom iskusni vinogradari mogu da uspostave optimalan odnos između kvantiteta i kvaliteta grožđa, odnosno, mogu da postave granicu do kojeg stepena se prinos može povećavati, a da se to ne odrazi negativno na kvalitet grožđa.
Osnovni tipovi rezidbe su kratka rezidba (ostavljanje samo kondira na čokotu), kombinovana rezidba (ostavljanje kondira i lukova na čokotu) i duga rezidba (ostavljanje samo lukova na čokotu). Kondiri i lukovi predstavljaju rodne elemente čokota, odnosno jednogodišnje lastare koji su skraćeni na odgovarajuću dužinu.
Kratki kondir je lastar orezan na 1 do 3 okca, dugi kondir je lastar orezan na 4 do 5 okaca. Kratki luk je lastar orezan na 6 do 8 okaca, a dugi luk je lastar orezan na 9 do 15 okaca. Lukovi se nakon rezidbe povijaju i privezuju za naslon na različite načine (vertikalno, koso pod uglom od 45 stepeni, koso pod uglom od 135 stepeni nadolje, polukružno, kružno, horizontalno, lučno, okomito...).
Teorijski, rodna je samo jednogodišnja loza, odnosno odrvenjeli lastar, a ona raste iz dvogodišnje loze, tj. iz onog luka ili kondira koji smo rezidbom prethodno ostavili. Srećom, ovo pravilo ima dosta izuzetaka, pa kod određenih sorti mladari koji su izrasli iz tzv. spavajućih pupoljaka takođe mogu biti rodni.
Vodite računa, rez jednogodišnje loze obavljajte uvijek na suprotnu stranu od samog okca, svega 1 cm do 2 cm iznad okca i ukoso! Svi vinogradari treba da znaju da je ovo jedno od osnovnih pravila rezidbe, kako bi se spriječilo slivanje tečnosti, odnosno „suzenja“ preko budućeg pupoljka, koji bi zbog toga mogao istrunuti.
Ova faza biološkog ciklusa razvića vinove loze manifestuje se tako što se na površini presjeka lastara, prilikom zrele rezidbe, pojavljuje kap tečnosti, koja se povećava i sliva niz lastar. Počinje kada se zemljište na 20 cm zagrije na oko 8 °C. Kao i kod ostalih voćnih vrsta, preporučjivo je da sve rezove većeg prečnika premažete voćarskim voskom.
U sušnim godinama, preporučuje se primijeniti kraći rez, dok se u kišnim godinama, preporučuje duža rezidba, jer se rodna okca razvijaju dalje od osnove. Duga rezidba pojačava razvitak lisne mase, što povoljno utiče na sazrijevanje lastara, na formiranje rodnih okaca i klijavost polena, te bolju snabdjevenost čokota rezervnim hranivima. Ipak, rezač mora dobro procijeniti, jer duga rezidba može imati za posljedicu suvišan broj grozdova koji zahtijevaju naknadno prorjeđivanje.
Rezidba je sortno specifična operacija! Ipak, treba znati da se stone sorte režu na kondire, kako bi grozdovi bili još atraktivniji. Sorte sa velikim grozdovima se režu na kratko, dok se sorte sa malim grozdovima režu na dugo rodno drvo. Stariji i oslabljeni čokoti zahtijevaju kratku ili kombinovanu rezidbu.
Rezidba mora biti prisutna i u loznom rasadniku (matičnjaku loznih podloga, sortimentskom vinogradu). Matičnjak loznih podloga se podiže proporcima ili korjenjacima loznih podloga i upravo služi za proizvodnju reznica loznih podloga. Jedan od radova u matičnjaku je i rezidba, koja se obavlja u jesen odsjecanjem svih lastara do osnove. U proljeće, kada se počnu razvijati lastari, lačenjem se uklanjaju suvišni i ostavlja se desetak lastara po čokotu, koji se vezuju za žice i uklanjaju se zaperci. Neophodno je ispratiti savjete stručnjaka, naročito do pete godine rasta čokota, kada nastupa redovna rezidba.
Rezidba se može vršiti ručno i mašinski, što zavisi od površine vinograda, dužine rodnih elemenata na čokotu (lukovi zahtijevaju isključivo ručnu rezidbu), kao i uopšteni način uzgoja vinove loze.
Važna mjera zelene rezidbe je i defolijacija, koja podrazumijeva uklanjanje listova sa lastara i najčešće se primjenjuje u hladnijim i vlažnijim godinama. Uklanjanjem nekoliko donjih listova sa lastara, u vreme sazrijevanja grožđa, obezbjeđuje se bolje sazrijevanje grožđa i provjetravanje špalira čime se smanjuje rizik od napada truleži na grožđu.
Nemojte žuriti za rezidbom vinove loze, ali nemojte ni okasniti. Vrlo rana, ali i vrlo kasna rezidba će doprinijeti kasnijem kretanju okaca i kasnijom zriobom grožđa. Vegetativni potencijal vinove loze će slabiti, a cvjetovi će početi da se osipaju.
Suzenje može „ugušiti“ okca, a hranljive materije se mogu izgubiti. Kada nijeste sigurni kako treba, konsultujte literaturu i obratite se stručnim i savjetodavnim službama. Svakako, najmanju grešku možete napraviti primjenom kombinovane rezidbe, ostavljajući jedan kondir i jedan luk.
