Jedan od najkarakterističnijih simbola mediteranskih krajeva je čuveni zimzeleni četinar iz roda borova – mediteranski ili primorski bor (Pinus pinea L). Najbolji je maslinin drug i rasprostire se od Portugala, preko Turske, sjevera Afrike, sve do Libana.
Iako nije izrazito dugovječna biljna vrsta, nerijetko doživi i više od 200 godina. Može se sresti čak do 1.000 metara nadmorske visine, ali je češće prisutan uz samu morsku obalu.
Pinus pinea, ili primorski bor, ima bogatu istoriju i tradiciju u mediteranskom regionu gdje je autohtona vrsta. Antički Grci i Rimljani koristili su orašaste plodove ovog bora u ishrani, liječenju i u kozmetici.
U srednjem vijeku, pinjoli su bili cijenjeni kao luksuzna namirnica i upotrebljavani su u mnogim jelima u mediteranskoj kuhinji. Tokom renesanse, pinjoli su i dalje bili popularni u italijanskoj kuhinji, posebno u Toskani gdje se i rađa originalna receptura pesto sosa, koja obavezno podrazumijeva sjeme pinjola. Tokom kolonijalne ere, pinjoli su se proširili i van mediteranskog regiona, posebno na područje Sjeverne Amerike.
Prvo stablo pinjola koje je čovjek kultivisao, zasađeno je prije više od 6.000 godina. Ukupna površina pokrivena šumama mediteranskog bora procjenjuje se na oko 380.000 ha (75% u Španiji, 9% u Portugalu, 9% u Turskoj, 5% u Italiji, a manji procenti su u Grčkoj, Libanu i Francuskoj. Više od 6.000 tona sjemena pinjola proizvede Španija, što čini do 60% svjetske proizvodnje.
Botanički posmatrano, naziv ove biljne vrste je pinija, dok se njeno sjeme naziva pinjol. Usljed izuzetne ekonomske, ekološke, pejzažne, nutritivne i zdravstvene vrijednosti mnogobrojne su mogućnosti iskorištavanja sjemena pinjola. Idealna je biljna vrsta za pošumljavanje degradiranih staništa mediteranskog krša, a usljed kišobranaste krošnje vrlo dekorativnog izgleda, insteresantna je i hortikulturna vrsta.
Ukusni pinjoli na tržištu dostižu visoku cijenu, usljed bogatog nutritivnog sastava i zdravstvene vrijednosti koja proizilazi iz sadržaja proteina, vitamina A, B, C, D, E, minerala gvožđa, magnezijuma, fosfora, selena, cinka, nezasićenih masnih kiselina i polifenola.
Pinjol treba da postane neizostavna namirnica u pravilnoj i zdravoj prehrani. Ove aromatične, energetske bombice smještene su na vrh piramide orašastih plodova. Odlikuju se obilatim sadržajem bjelančevina i nezasićenih masnih kiselina i koriste se u kulinarskim specijalitetima širom svijeta.
Pinjoli su popularni u kulinarstvu i često se koriste za dodavanje jelima zbog svog karakternog ukusa i hranljivih svojstava. Međutim, ograničite se na oko 30 grama pinjola na dnevnom nivou, jer su izuzetno kalorični. Konzumacijom sjemena pinije, snizićete holesterol i krvni pritisak, istovremeno dajući sebi preventivnu ampulu koja štiti organizam od kardiovaskularnih bolesti.
Biljna vrsta – pinija raste čak do 25 metara, pa i više, sa prečnikom debla koje često može preći 1,50 metar. Zapravo, najviši pinjol na svijetu nalazi se u Kalabriji i dostiže impozantnih 35 metara visine. Korijenov sistem mu je vrlo razgranat, ali horizontalno, i lako se može primijetiti odsustvo žile srčanice.
Krošnja je karakteristično kišobranasta, a kora stabala tipično sivo-smeđa, ljuspasta i ispucala. Dok je biljka mlada, krošnja je loptasta i žbunasta, a kasnije postaje kupolasta i veoma široka, zaobljena u vršnom dijelu. I muški i ženski cvjetovi se nalaze na istoj biljci, što znači da je pinija jednodoma biljna vrsta. Cvjetanju pinjola možete upravo sada svjedočiti u primorskim krajevima Crne Gore. Ženska šišarka se razvija dvije godine i sazrijeva u trećoj. Njeno sjeme se ubira u novembru, a prije vađenja sjemena, šišarke se suše na suncu.
Primorski bor uspijeva u obalnim pjeskovitim predjelima sa vlažnim, ali dobro dreniranim zemljištima i malim temperaturnim varijacijama. Osjetljiv je na poremećaje životne sredine i teško se regeneriše. Ne podnosi temperature niže od -10 °C koje traju duži vremenski period, jer tada stradaju mlade četine i pupoljci. Najbolje uspijeva na silikatno – pjeskovitom tlu, ali podnosi i zemljišta sa krečnjačkom podlogom - smeđa primorska zemljišta i crvenice.
Pinija je savršena biljna vrsta za pošumljavanje predjela u kojima vlada opasnost od požara, a koji su čest uzrok propadanja šuma na Mediteranu. Smola pinjola je vrlo cijenjena u industriji boja i lakova, masti, kao i u farmaceutskoj industriji.
Zapravo, smola (terpenin) se koristi i u vidu kupke i korisna je kao diuretik i antiseptik, istovremeno poboljšavajući cirkulaciju i smanjujući reumatske bolove. Istraživanja su pokazala pozitivna dejstva protiv bolesti bubrega, krvi, respiratornih organa i slično. Četine se mogu koristiti i kao efikasan malč materijal, a nedovoljno istražena oblast je eterično ulje iz četina pinjola. Takođe, imaju i herbicidno dejstvo, uništavajući korov.
Čini se da je u mediteranskim krajevima Crne Gore pinjol nepravedno zapostavljena biljna vrsta od strane službi gradskih zelenila primorskih opština. Njegova estetska vrijednost doprinosi bajkovitom izgledu parkova i bašti, a anti-erozivni značaj, te upotrebna vrijednost ga čine idealnim sabornikom u cilju pošumljavanja degradiranih zemljišta, ali i plantažnog uzgoja, uzimajući u obzir da kilogram sjemena pinjola dostiže cijenu od preko 100 eura!
Ukoliko su rimski i otomanski osvajači sve značajne puteve opasali drvoredima pinjola, koji je atraktivnošću naročito osvojio Iberijsko i Apeninsko poluostrvo, zbog čega se i naša zona morskog dobra ne prkosi ovim vječno zelenim gorostasima?
