POLITIČKE OPTUŽNICE PROTIV CRNOGORSKIH PATRIOTA, USTANIKA I KOMITA 1920.

U to vrijeme zatvori u Crnoj Gori bili su puni crnogorskih patriota, boraca za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore. Utamničeni su i okovani, kao politički »krivci«, pod optužbom da su počinjeli »djelo veleizdaje«, odnosno, kazneno djelo oružane pobune, napada na državno uređenje i bezbjednost Kraljevstva/Kraljevine SHS, sa ciljem da se Crna Gora odvoji od te države i proglasi nezavisnom, odnosno samostalnom državom. 

Velikosrpski osvajači i okupatori i njihovi organi vlasti, optuživali su ih, sudski procesuirali, nakon zatvaranja, da su krivi i to po odredbama Crnogorskog Krivičnog Zakonika za »djelo veleizdaje«, a oni su, zapravo, bili lojalni pravnom poretku i zakonodavstvu nezavisne Kraljevine Crne Gore. Pravni i drugi paradoks je bio na vrhuncu. Po odredbama, tada važećeg crnogorskog Ustava i Zakona, pa i materijalnih krvično-pravnih normi i propisa, odnosno, Krivičnog Zakonika Crne Gore, i krivično-procesnih normi, Zakona o krivičnom postupku Crne Gore, crnogorski ustanici, emigranti i komiti nikako nijesu mogli biti na udaru optužbi, suđenja, pritvora, zatvora, osuđivanja i kažnjavanja, jer sve što su činili bilo je u odbrani pravnog poretka i ustavnog i političkog sistema i državnog uređenja Kraljevine Crne Gore. 

Optuživani su i suđeni brojni crnogorski patrioti, s pozivom na Krivični zakonik Crne Gore, kojeg su okupacione vlasti, s obzirom da je tada u Kraljevini SHS vladao pravni partikularizam i šest odvojenih pravnih područja, jer nije postojalo uniformno i jedinstveno zakonodavstvo, primjeljivale na one crnogorske patriote koji su ustali protiv uzurpatora, koji im je srušio i osvojio državu i pogazio njihov Ustav i zakonodavstvo. U cetinjskom zatvoru nalazilo se 1920. godine više od 200 crnogorskih zatvorenika, koji su uhapšeni kao politički krvici i optuživani i suđeni od strane okupacionih, pravosudnih organa KSHS (drugo ime za proširenu Srbiju).

Iz improvizovanog od strane okupacionih vlasti, cetinjskog zatvora (iz kuće Plamenčeve, đe su bili zatvoreni, pored zatvora u Bogdanovom kraju na Cetinju) su 14 marta 1920. godine, između 7-8 sati naveče, uspjeli da pobjegnu crnogorski ustanici i patrioti: Marko R. Popović (star 28 godina) iz Njeguša, Spasoje Drašković (star 25 godina) s Čeva i Marko N. Drašković (star 27 godina) s Čeva. Iz Kaznenog zatvora u Podgorici, noći između 15 i 16 marta 1920. godine, uspjeli su da pobjegnu crnogorski patrioti i ustanici: Mihailo Vujošević, star 20. godina, potporučnik crnogorski iz Kuča; Milo Damjanović, star 28 godina, vojnik iz Crmnice, selo Sotonići; Nikola Perišić, seljak iz Goričana-Zeta, star 35 godina i njegov brat Blažo Perišić, star 25 godina. Vlasti su za njima raspisale potjernice i preduzimale akcije s ciljem da se pohvataju ili ubiju.

Proljeća 1920. godine, kad su okupacione vlasti i njihovi goneći odredi, bilježili „uspjehe« u akcijama ubijanja, hapšenja i progona crnogorskih komita, uporedo sa tim, državno tužilaštvo Kraljevine SHS podizalo je optužnice protiv crnogorskih ustanika, boraca, za pravo, čast, slobodu i nezavisnost Crne Gore. 

U Državnom Arhivu Crne Gore na Cetinju sačuvani su brojni dokumenti, odnosno, optužnice protiv crnogorskih ustanika, rodoljuba, od kojih ovom prilikom izdvajam dva optužna akta, kojima je državni tužilac KSHS progonio Crnogorce, zato što su branili ustavno-pravni poredak međunarodno priznate Kraljevine Gore. 

Teretio ih je državni tužilac KSHS da su počinili inkriminisana »djela« i oni su proganjani za ono za što nijesu mogli biti odgovorni po tada važećem Krivičnom zakoniku Crne Gore i crnogorskom Zakonu o krivičnom postupku. Gonjeni su, hapšeni, pritvarani, zatvarani i mučeni, krivično procesuirani borci Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, učesnici Božićnog ustanka 1919. godine, i oni su krivično odgovarali za ono za što su trebali, umjesto toga, da budu nagrađeni i odlikovani.

Jedna od tužbi podignuta protiv crnogorskih patriota, slobodara, učesnika Božićnog ustanka 1919, boraca protiv velikosrpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore, glasi:

»KR. Okružnom sudu-Cetinje, s pozivom na član 80 K. P. podnosim TUŽBU protiv:

1. Jovana Bajova Gardaševića, rođenog i živi u Bijelim poljanama, sreza čevskog, okruga cetinjskog, godina 26, po zanimanju težaka, pismenog, vjere pravoslavne;
2. Petra Bajova Vujovića, rodom iz Ožegovice, sreza čevskog, okruga cetinjskog, stara 20 godina, po zanimanju težaka, vjere pravoslavne;
3. Petra Ilijina Gardaševića, iz Bijelih poljana, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 32 godine, vjere pravoslavne, neženjenog, pismenog, po zanimanju težaka,
4. Pavla Jovanova Gardaševića, iz Bijelih poljana, sreza čevskog, okruga cetinjskog, stara 25 godina, po zanimanju težaka, vjere pravoslavne.

Svi gore imenovani optužuju se za djelo iz člana 84 a, tačka b Krivičnog Zakona u vezi sa članom 295 istog zakona.

1. Jovan Gardašević još o Božiću 1918. godine bio je sa onim društvom u borbi kod Cetinja, koje je bilo protivu »Šajkače«, a to će reći protivu postojećeg poretka od dana ujedinjenja izglasanog od skupštine 1918. godine. Za istu ideju pošao je u šumu 15 aprila 1919. godine, a predao se 2. februara 1920. godine. Bio je starješina grupe, a pod svojom komandom imao je: Sava Gardaševića, Pavla Gardaševića, Andriju Roganovića, Petra Bajova Vujovića i Špira Golubova Vujovića. On je stajao pod neposrednom komandom Krsta Popovića. Učestvovao je u borbi na Simunji i na Lipi u Cucama protiv vojske i omladine. Primio je 1.200 kruna od Krsta Popovića.

2. Petar Bajov Vujović kao i Jovan Gardašević, pošao je u odmetnike za isti cilj, avgusta mjeseca 1919 godine, a predao se 02. februara 1920 godine. U borbama nije učestvovao, a primio je 500 kruna od Krsta Popovića. 

3. Petar Ilijin Gardašević odmetnuo se 15.juna 1919 godine, a predao se 02 .februara 1920 godine. Odmetnuo se za isti cilj kao i Jovan Gardašević. Bio je u borbi oko Cetinja u 1918 godini o Božiću, protivu postojećih vlasti. Primio je 1200 kruna od Jovana Gardaševića. Učestvovao je u borbama na Simunji i na Lipi u Cucama.

4. Pavle Gardašević odmetnuo se koncem maja mjeseca 1919 godine a predao se 02.februara 1920 godine. Odmetnuo se za isti cilj za koji se borio njegov rođak i starješina Jovan Gardašević. Bio je o Božiću u 1918 godini u borbama kod Cetinja za istu stvar. Primio je 1200 kruna od Jovana Gardaševića. Učestvovao je u borbi na Simunji i na Lipi u Cucama.

Ovakvim svojim postupkom optuženi su učinioci djela veleizdaje, jer su kako i sami priznaju, išli na to, da se teritorija bivše Kraljevine Crne Gore nasilnim putem odvoji od Kraljevstva SHS, i ovu proglasi suverenom državom, čime su sebi stvarali krivicu predviđenu članom 87 a. Tačka b Krivičnog zakonika i krivicu iz glave XXX Krivičnog zakona predviđenu i naznačenu članom 295 istoga zakona«. 

(Viđi o tome: Mile Kordić, »Crnogorska buna 1919-1924«, Beograd, 1986 i Novak Adžić, »Borci za nezavisnu Crnu Goru 1919-1941«, tom I, Cetinje, 2008, str. 671-672)

U samoj, rečenoj, optužnici sadržan je njen besmisao, sa legislativnog, krivično-pravnog i činjeničkog aspekta, jer su optuženi Jovan Bajov Gardašević, Petar Bajov Vujović, Petar Ilijin Gardašević i Pavle Jovanov Gardašević, učešćem u Božićnom ustanku i potom ustaničkom, gerilskom, komitskom oružanom pokretu, suštinski bili legalni i legitimni borci za odbranu i zaštitu ustavno-pravnog poretka i državnog uređenja Kraljevine Crne Gore, tada sa stanovišta međunarodnog prava suverene i nezavisne države, a protiv nelegalnog i nelegitimnog, zapravo, nasilnog ukidanja crnogorske države.

Njima se sudilo, kao hrabrim i časnim crnogorskim patriotima, za »djelo veleizdaje«, koje nijesu počinili. U pitanju je bila eklatantna inverzija: jer tužioci i sudije su, po tada važećem Ustavu Crne Gore, te crnogorskom Krivičnom Zakoniku de facto počinili djelo veleizdaje prema Crnoj Gori, a to djelo se stavljalo na teret optuženima, okrivljenima i suđenima u odnosu prema KSHS, i to u vrijeme dok je Crna Gora još bila međunarodno priznata država, kojoj su optuženi bili vjerni, lojalni njeni podanici, odnosno, građani, pripadnici. 

Optužnice Državnog Tužilaštva Kraljevstva SHS, protivu crnogorskih rodoljuba bile su mnogobrojne u tom periodu. Navodimo ovom prilikom još jednu iz istoga vremena:

»KR.Okružnom Sudu Cetinje, Pozivom na član 180 K.P. podnosim TUŽBU protiv:

1.Đorđija S. Draškovića, iz sela Dida, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 32 godine, po zanimanju težaka, pismenog, neoženjenog, neosuđivanjog, ne zaklinjatog ranije[1], vjere pravoslavne.

2. Luke Vujića, iz sela Dida, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 38 godina, po zanimanju težaka, ženjen, pismen, neosuđivan, vjere pravoslavne, nije se kleo.

3.Vasa S. Vujića, iz sela Dida, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 38 godina, težak, nepismen, neženjen, nesuđen, niti osuđivan ranije, ne zaklinjan, vjere pravoslavne.

4.Marka Vujića, iz sela Dida, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 48 godina, neženjen, nepismen, po zanimanju težak, nije suđen ni osuđivan, nije se kleo, vjere pravoslavne.

5.Nikole V. Draškovića, iz sela Dida, sreza čevskog, okruga cetinjskog, starog 37 godina, težak, pismenog neženjenog, neosuđivanog, nije se kleo, vjere pravoslavne.

6.Vidaka M. Vujića iz sela Dida, sreza čevskoga, okruga cetinjskoga, starog 36 godina, nepismenog, oženjenog, po zanimanju težak, neosuđivanog, i nije kleo se ranije, vjere pravoslavne.

Svi gore imenovani okrivljeni su za djela iz člana 87 tačka b KZ-a , a Đorđije Drašković još i za djelo razbojništva predviđeno u članu 237 KZ-a. 

Đorđije S. Drašković odmetnuo se 08 .septembra 1919, svojevoljno, da se bori za samostalnost Crne Gore, za njenu krunu i barjak, te u tom cilju pridružio se Dušanu Vukoviću i Draškoviću, poznatim agentima neiske vlade i bivšeg kralja Nikole, za koje je poznato da se bore za samostalnost Crne Gore, odvajanje iste od Kraljevstva SHS i proglašenjem Crne Gore suverenom državom i restauriranjem na crnogorski presto bivšeg kralja Nikole. Učestvuje u borbama na »sprskom vrhu« protivu vojske i omladine, dalje u Grabu Cuckom. Bio je u borbi na Vršanj 17. januara 1920. godine u kojoj je razoružao vod vojnika iz druge čete drugog bataljona XXIX pešadijskog puka. Vojnicima je skinuto odelo i oduzeto tako isto oružje,i oružani pribor. Ovom su prilikom oduzete i dve mašinske puške od vojnika. Prema izveštaju komande Zetske divizijske oblasti Đ.O. broj 9374 od 03.maja t.j. u ovoj borbi poginuo je jedan vojnik a sedam ranjeno. Uhvaćen je u »srpskom vrhu« 01.februara 1920. godine. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića i znao je da je ovaj novac poslan od vlade crnogorske. Izjavio je 14. maja na zapisniku »i danas bih rad bio da Crna Gora bude samostalna i da ima svog kralja, barjak i krunu, kao prije što je bilo«. Poznata mu je bila naredba povjerenika kraljevske vlade kojom se komiti pozivaju na predaju do 20.decembra 1919. godine, pa ipak nije se predao, već je silom uhvaćen 01.februara 1920. u »srpskom vrhu«. Učestvovao je u borbi o Božiću 1918. godine oko Cetinja, pod komandom Dušana Vukovića za isti cilj. Dobio je kabanicu sa skinutih vojnika, koju mu je dao Dušan Vuković po svršetku borbe. 

Crnogorski ustanici se ni pravno ne mogu kvalifikovati kao »odmetnici«. Naprotiv, oni su bili legalni i legitimni borci protiv okupacije, aneksije, porobljavanja Crne Gore i crnogorskog naroda

Luka Vujić, odmetnuo se 15 .septembra 1919. godine, da se bori za samostalnost Crne Gore, a protivu Srbijanaca i da diže narod na bunu protivu reda i poretka u Crnoj Gori. Jer: »dižući revoluciju u zemlji učinićemo to, da dokažemo Velikim silama, da narod u Crnoj Gori nije zadovoljan današnjim stanjem i upravi robijaškoj«.U tome cilju došao je Dušan Vuković u Crnu Goru poslat od crnogorske vlade. Učestvovao je u brbama na »srpskom vrhu« i Grabu cuckom. Bio je u borbi na Vršnju 17.januara 1920. godine kao aktivni učesnik. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića. Predati se nije htio ranije, iako mu je poznata naredba povjerenika kraljevske vlade, već je uhvaćen. Bio je u borbi oko Cetinjaza istu stvar.

Vaso Vujić, odmetnuo se u šumu 11. septembra 1919. godine, za to da se bori za samostalnost Crne Gore. Bio je u borbama kao i Luka Vujić. Za vrijeme borbe na Vršnju, bio je na straži. Poznata mu je naredba Povjerenika kraljevske vlade, kojom se pozivaju komiti na predaju, on se nije predao već je uhvaćen na »srpskom vrhu«. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića.

Marko Vujić, odmetnuo se 19. septembra 1919. godine, kako kaže iz bojazni, pošto mu je brat Nikola Vujić od vojske poginuo. Starješina mu je bio Maksim Drašković. Učestvovao je u borbi na Simunji protivu vojske i omladine, i na Vršnju kad je vojska razoružana, i bio je na straži. Primio je 500 kruna od Dušana Vukovića. O Božiću 1918. godine, bio je u borbi oko Cetinja pod komandom Dušana Vukovića za istu stvar. Poznato mu je bilo, da se komiti bore za samostalnost Crne Gore. Predao se sam.

Nikola Drašković, uhvaćen od komita u mjesecu nove 1919. godine oko Aranđelova-dana kako sam kaže. Docnije se nije smio vratiti i predati vlastima. Za vrijeme borbe na Vršnju bio je na straži sa Đorđijom Draškovićem. Novac nije primio. Sam se predao 5.februara 1920. godine, pukovniku Popoviću[2] na Čevu.

Vidak Vujić, odmetnuo se u šumu 8. septembra 1919. godine, svojevoljno, da se bori protivu stanja i poretka u zemlji, a za samostalnost Crne Gore i povratak Kralja Nikole u Crnu Goru. Učestvovao je u borbi u »srpskom vrhu« prošle godine i na Grabu cuckom, i u borbi na Vršnju 17. januara 1920. godine«.

(Viđi o tome: Mile Kordić, »Crnogorska buna 1919-1924«, Beograd, 1986 i Novak Adžić, »Borci za nezavisnu Crnu Goru 1919-1941«, tom I, Cetinje, 2008, str. 672-674)

Nije sporno da su se, od strane organa okupacionog režima, optuženi crnogorski ustanici, rodoljubi i komiti borili za samostalnost Crne Gore, kralja Nikolu i dinastiju Petrović Njegoš. To su i sami govorili i priznavali. Ali je bilo više nego cinično i groteskno optuživati ih lažno, kao što je tada državno tužilaštvo učinilo, iz političkih motiva, za »veleizdaju« i »razbojništvo« (koje u konkretnom slučaju nije počinjeno od strane Đorđija S. Draškovića, iako mu se ono, bez ijednog konkretnog i relevantnog dokaza, u optužnici stavlja na teret od strane okupacionog Tužilaštva nove države KSHS).

Takođe, relevantno je reći da su svi navedeni crnogorski ustanici, gerilci (komiti), kao i brojni drugi koju su pripadali tome narodnom pokretu, bili ratujuća strana u oružanom sukobu sa okupacionim vlastima i da su bili pripadnici crnogorske vojske, čiji je vrhovni komandant bio Kralj Nikola I Petrović-Njegoš, a za koju je ustavno i zakonski bila nadležna i crnogorska vlada u egzilu, odnosno, njen Predsjednik i Ministar vojni. 

Stoga se crnogorski ustanici ni pravno ne mogu kvalifikovati kao »odmetnici«. Naprotiv, oni su bili legalni i legitimni borci protiv okupacije, aneksije, porobljavanja Crne Gore i crnogorskog naroda.