Da li ste ikada razmišljali o tome da posjetite stare austrougarske tvrđave u Crnoj Gori?
Mnoge od ovih tvrđava nalaze se duž Crnogorskog primorja, pogotovu u području Bokokotorskog zaliva i oko Budve. Većina ovih fortifikacionih objekata, građenih između 1838. i 1914. godine, napuštena je i oronula, a samo neki od njih su očuvani i vrijedni posjete. Naravno, postoje i neke tvrđave koje su prodate međunarodnim ili nacionalnim kompanijama. Rekonstruisane su i služe kao turističke atrakcije ili u druge svrhe (Mamula, Fort Rose, Kastel Lastva u Petrovcu).
Jedna od mnogih austrougarskih tvrđava na Crnogorskom primorju je tvrđava Kosmač. Svi putnici, koji putuju na relaciji Cetinje-Budva, znaju gdje se ovo utvrđenje nalazi. Njegovi ostaci se vide na nadmorskoj visini od 843 metara, visoko na stjenovitom brdu u blizini sela Brajići. Utvrđenje je na prvi pogled teško dostupno, a to je vjerovatno razlog da ga malo ko posjećuje. Međutim, Kosmač je usputna tačka na Primorsko-planinskoj transverzali, poznatoj planinarskoj stazi duž Crnogorskog primorja.
Ako želite da otkrijete ovu tvrđavu, možete parkirati auto pored magistrale, na mjestu gdje je postavljen turistički putokaz za Kosmač. Pratite uski asfaltni put u dužini od 400 metara (ovu dionicu možete preći i kolima, ako vam je to ugodnije). Na posljednjoj asfaltiranoj krivini (s velikim rupama!) skrenite desno, gdje počinje uska kamenita staza koja vodi uzbrdo.
Prođite kroz željeznu kapiju i nastavite do tvrđave. Nakon razgledanja možete dalje nastaviti istom stazom iza tvrđave i nakon kratkog vremena ponovo ćete stići na prvobitni austrougarski put, gdje treba da skrenete lijevo kako biste se vratili do parkinga. Kompletna šetnja traje manje od sat vremena i staza je dobro obilježena.
Tvrđava Kosmač je bila najjužnija tvrđava Austrougarske. Izgrađena je 1840-ih godina, a završena je oko 1850. godine kao dio mreže utvrđenja oko Boke Kotorske i duž obalnog pojasa. Napravljena je od obrađenog krečnjaka i sastoji se od dva osnovna krila koja se sastaju sa centralnim polukružnim dijelom. Svako krilo je imalo polukružnu kulu na kraju, odakle su branioci imali pogled u osam pravaca, kroz pravougaone prozore i otvore za topove. Fortifikacija je imala tri sprata: podrum, prizemlje i prvi sprat, a ukupna površina je bila 1.064 m2.
Tvrđava je bila strateški značajna, jer se do 1878. godine nalazila na mjestu gdje su se spajale austrougarska, crnogorska i osmanska granica. Nakon izbijanja Prvog svjetskog rata, austrijske trupe su se povukle i detonirale utvrđenje. Iako je fortifikacija tada izgubila svoju namjenu, italijanske trupe su je tokom Drugog svjetskog rata koristile kao utvrđeni vojni položaj.
Već se izdaleka vidi da je tvrđava sada napuštena i u ruševnom stanju. Krov je propao, a unutrašnji zidovi, podovi i centralno stepenište su takođe urušeni. Posjetiocima se savjetuje da budu oprezni prilikom razgledanja tvrđave zbog opasnosti od urušavanja!
Međutim, pogled koji se pruža prema moru s platoa ispred tvrđave je zaista impresivan. Kada je lijepo vrijeme, vide se Budva i Bečići kao na dlanu!
Činjenica da je Kosmač 1964. godine proglašen nepokretnim spomenikom kulture očigledno ne znači mnogo, jer osim administrativne zaštite nikakve druge mjere nisu preduzimane na njenoj fizičkoj zaštiti. Mještani nastavljuju proces devastacije odnoseći kamen i drugi građevinski materijal sa ruševine. Kakva šteta!
Austrougarske tvrđave na crnogorskom primorju predstavljaju značajan dio graditeljskog nasljeđa Crne Gore, ali šira javnost je za njih saznala tek nakon što je penzionisani potpukovnik Radojica Pavićević objavio monografiju pod nazivom ’WERK / Austrougarske tvrđave u Crnoj Gori’.
Osim toga, knjiga ’The Austro-Hungarian Fortresses of Montenegro – a hiker’s guide’, koju je je napisao Bernard Salivan, je veoma korisna za planinare koji žele da otkriju ovu fascinantnu mrežu pješačkih staza.
U svakom slučaju, veoma je važno da se podigne svijest o postojanju ovih struktura u Crnoj Gori. Većina njih je u tragičnom stanju propadanja, poharana vremenom, zemljotresima i jakim vjetrovima.
To takođe važi za tvrđavu Kosmač, za koju smatram da ju je apsolutno neophodno zaštititi i sačuvati za buduće generacije.
(Fotografije: Marianne van Twillert-Wennekes, Paul Wennekes)
Tekst i fotografije su zaštićene autorskim pravima, prenošenje je dozvoljeno uz postavljanje linka i isticanje autora i izvora.
