Mnoge države i narodi u svojoj vertikali istorijskog trajanja nemaju ni približno važan datum kao Crna Gora ovaj koji danas slavi ili obilježava. Ustanak protiv okupatora koji je rezultirao da Musolini povuče šest divizija iz Albanije u Crnu Goru, zadivio je svijet i inspirisao slične ustanke širom Evrope.
Jednako važan je bio i Berlinski kongres - poduhvat jedne diplomatije i vojničkog pregnuća generacije Crnogoraca koji su kostima i krvlju oivičili granice berlinske Crne Gore.
Međutim, ključno pitanje je što mi danas slavimo. Kako ovaj praznik utiče na kolektivno i političko razumijevanje današnje Crne Gore.
0Za razliku od Dana nezavisnosti, nominalno 13. jul ne izaziva tu vrstu kontroverzi ali istovremeno, osim praznih floskula, pokazuje se suštinsko nerazumijevanje osnove koja čini ovaj praznik.
Antifašizam koji nikad nije bio na većem izazovu u poratnoj istoriji nego danas upravo je polazna tačka izgradnje savremene Crne Gore. Odnosno, ne bi bilo ni 21. maja, ni mirne obnove nezavisnosti a ponajmanje NATO članstva da nije bilo antifašizma 13. jula.
Upravo banalizacija ili ignorisanje današnjeg praznika način je da se obesmisli državni temelj tj. antifašizam.
Prema tome, potrebna je hitna rekonceptualizacija odnosa prema Danu državnosti koji treba da se oslobodi praznih floskula i akcenat stavi na paradigmu svega na čemu počiva današnja, a na čemu mora počitvati evropska Crna Gora.
Umjesto čestitke, potrebno je da suvrenistička i evropska intelektualna elita ponudi novu interpretaciju samog praznika koja u fokus treba da vrati oružani ustanak pod vođstvom KPJ. Istovremeno da u kontekst praznika stavi i slavni Berlinski kongres.
Manjak animoziteta prema prazniku od strane velikosrpskih elementa zapravo je otežavajuća okolnost koja sprečava da se o tome šta su istinske tekovine 13. jula govori istorijski i politički tačno.
