Tačka na viševjekovni proces mukotrpne borbe za nezavisnu državu

Piše: Luka DABOVIĆ

Ustav, kao pravni akt najveće pravne snage u hijerarhiji pravnih akata, predstavlja otjelotvorenje najznačajnijih vrijednosti ljudskog društva. U svojoj osnovi ustav jeste pravna manifestacija filozofsko-političke konstrukcije u teoriji nazvane društveni ugovor. Ovaj pojam (društveni ugovor), koji su do detalja razradili Hobs, Lok i Ruso podrazumijeva sporazum između slobodnih pojedinaca, koji napuštaju tzv. „prirodno stanje“ i države, koju, odričući se svojih izvornih prava, sami stvaraju.

Dakle, ljudi u cilju zaštite opštih dobara i zajedničkih interesa sami ukidaju svoju neograničenu slobodu i stvaraju državu kao organizaciju čiji je osnovni cilj zaštita tih dobara i interesa. Ta zaštitna funkcija države može se ostvariti samo ukoliko je vlast koja joj se daje ograničena i kontrolisana. Upravo iz te težnje nastaje i ustav, koji, kao što je već rečeno predstavlja pravno formalizovan društveni ugovor.

Istorija Ustava: Početke ustavnosti, međutim, treba tražiti još dalje u prošlosti, prije uobličavanja teorije o društvenom ugovoru i prije realizacije ideja prosvjetiteljstva kroz Francusku buržoasku revoluciju 1789.godine. Još je Aristotel razlikovao pravila kojima se uređuju osnovni postulati društvenog i državnog uređenja (pravila politea) i pravila kojima se dalje uređivala nadležnost određenih državnih organa ( pravila nomoi). Takođe, Rimljani su razlikovali pravila kojima se reguliše državno uređenje ( res publicam constituere) i pravila kojima se uređuju odnosi između fizičkih lica (legis scribere). Hronološki, prvi akt ustavnog karaktera kojim se ograničava apsolutna vlast nekog monarha, jeste Magna Carta Libertatum, odnosno Velika povelja slobode. Ovaj akt, poslije poraza od strane pobunjenih barona, 1215. godine potpisuje engleski kralj Jovan bez Zemlje. Magna Carta garantuje neka prava koja su temeljna i u modernim ustavima, a ta prava su npr. sigurnost svojine i zabrana hapšenja i oduzimanja imovine bez odluke suda.

Od donošenja Magna Carte Libertatum do usvajanja prvih modernih ustava u pravom smislu te riječi, kao što su  Ustav SAD (1787) , prvi Ustav Francuske, a ujedno i prvi pisani ustav u Evropi (1791), te prvi Ustav  ujedinjene Njemačke tj. Njemačkog carstva (1871) prošlo je mnogo godina. Isto tako prošlo je mnogo vremena, od donošenja prvog pisanog ustava u Evropi do donošenja prvog Ustava Crne Gore iz 1905. godine.

Crna Gora, kao nezavisna država, ne računajući državno-pravne formacije u kojima je bila sastavni dio neke šire zajednice, ima dva ustava. To su već pomenuti Ustav za Knjaževinu Crnu Goru iz 1905. godine i danas važeći Ustav Crne Gore, koji je usvojen 19. oktobra 2007. godine, a proglašen 22. oktobra 2007. godine. Prvi ustav, naša zemlja donosi uslovno rečeno kasno iz više razloga. Najprije, zavistan položaj u odnosu na Osmansko carstvo, te konstantni ratovi za slobodu upućivali su Crnogorce na jedinstvo koje se manifestovalo kroz apsolutnu vlast vladara. Dakle, koncentracija cjelokupne državne vlasti u rukama jednog čovjeka bila je nužan uslov za ostvarivanje nezavisnosti. Pored ovog i ekonomska zaostalost, mala teritorija i malobrojno stanovništvo, ali i plemenski separatizam, uticali su na kasno donošenje ustava.

Nikoljdanski Ustav: Međutim, istorijski procesi su odradili svoje i 1905. godine Knjaz Gospodar Nikola I Petrović donosi tzv. „Nikoljdanski Ustav“. Iako je ovaj Ustav godinama, zlonamjerno i bez ikakvog  činjeničnog utemeljenja u naučnim radovima, ali i školskoj obrazovnoj literaturi  prikazivan kao oktorisan, retrogradan i beznačajan, stvarnost je bitno drugačija. Ne uzimajući u obzir netačne i ideološki obojene kritike na račun ovog ustava, možemo reći da je on  za Crnu Goru u pogledu političkog pozicioniranja na međunarodnoj sceni vjerovatno i značajniji od Zakonika Petra I, Zakonika Knjaza Danila i Opšteg imovinskog zakonika Valtazara Bogišića, koji su trasirali put za njegovo donošenje.

Značajni je jer je predstavljao prvu pravu sponu između Crne Gore i razvijenih demokratskih država. Njegovim donošenjem, u Crnoj Gori apsolutna monarhija ustupa mjesto ustavnoj parlamentarnoj monarhiji, uvodi se podjela vlasti, ministarska odgovornost, garantuje se, makar u obrisima, nezavisnost i  stalnost sudske funkcije. Takođe, garantuju se određena osnovna ljudska prava i slobode kao što su: jednakost pred zakonom, sloboda misli, sloboda štampe, nepovredivost svojine.  Bez ikakve sumnje ovaj ustav je, uz sve nesporne nedostatke koji prate svaki ustav bilo gdje u svijetu, odgovarao prilikama tog doba.

Sadašnji Ustav Crne Gore, usvojen i proglašen prije tačno jedne decenije predstavlja temelj na kojem treba graditi budućnost našeg društva. Proces njegovog donošenja počeo je 10. jula 2006. godine kada je na sjednici Skupštine Republike Crne Gore usvojen Zakon o Ustavotvornoj skupštini Republike Crne Gore i kada je na koncu toga 26. oktobra 2006. godine donijet Zakon o postupku za donošenje i proglašenje novog ustava Crne Gore. Ovaj ustav kao i svi moderni ustavi reguliše državno uređenje (organizaciju, nadležnosti i međusobne odnose osnovnih državnih organa), osnove društveno-ekonomskog uređenja i osnovna ljudska prava i slobode uz značajan akcenat na posebna manjinska prava. Osim  neupitnog pravnog značaja, upečatljiv je i njegov simolični značaj, jer on predstavlja tačku na viševjekovni proces mukotrpne borbe za nezavisnu i prosperitetnu državu. Ovom ustavu svi dugujemo odanost i poštovanje jer to predstavlja direktno odanost i poštovanje prema državi Crnoj Gori, njenoj slobodarskoj istoriji i našim precima koji su prolivali  krv za slobodu naše zemlje. (Autor je magistar prava)