Crnogorski rodoljubi u velikosrpskim kazamatima

Politički i ideološki motivisani i montirani sudski proces protiv 27 uhapšenih i proganjanihcrnogorskih rodoljuba, ustanika, zelenaša, komita i bivših političkih emigranata-suverenista, pred kolašinskim prvostepenim okružnim sudom počeo je 25. decembra 1926, a završen je, ekspresno, 5. januara 1927, izricanjem, politički naručene od režima, presude Okružnog suda KSHS u Kolašinu, broj 877-V-1922-6. 

Osuđujuću presudu optuženima izreklo je sudsko vijeće koje je sudilo na čelu sa predsjednikom kolašinskog okružnog suda Kraljevine SHS. Taj sudski proces predstavljao je eklatantan primjer negacije principa vladavine prava i pravičnog suđenja.

Tom presudom na 20 godina robije tada su osuđeni prof. dr Novica Radović iz Martinića i kapetan crnogorske vojske Božo Bulatović iz Rovaca. 

Prof. dr Novica Radović

Istom presudom na 15 godina robije osuđeni su: 

Dragutin Radović, Miloš Radović, Radovan Radović (rođena braća dr Novice Radovića), te Milovan Božović, Dragiša Vlahović, Zaharije Vlahović, Tripko Vlahović, Đoko Vlahović, Radoš Vlahović, Pavle Vlahović, Milinko Vlahović, Rade Bulatović, Radonja Bulatović, Ćiro Bulatović, Janko Bulatović, Radovan Bulatović, Milosav Bulatović, Vuksan Bulatović, Mato Bulatović, Milovan Bulatović, Mašo Bulatović, Savo Bulatović, Tomo Bulatović, kapetan Jokica Andrijević i Andrija Andrijević.

Izrečenu presudu Okružnog suda KSHS u Kolašinu od 5. januara 1927, potvrdio je Veliki sud u Podgorici, kao najveća sudska instanca u Zetskoj oblasti KSHS, koji je, presudom od 27. aprila 1927, broj 775-V-1925-152, pravosnažno osudio pomenute crnogorske komite i političke zatvorenike na izdržavanje izrečene kazne. Nakon izricanja te presude, oni su robijali u zeničkom zatvoru. 

Tek poslije nekoliko smanjivanja kazni aktima o amnestiji i pomilovanju, većina njih je puštena na slobodu po ukazu kralja Aleksandra Karađorđevića o pomilovanju od 24. maja 1934. godine [1]. 

Elem, presudom kolašinskog Okružnog suda od 5. januara 1927. i presudom Velikog suda u Podgorici od 27. aprila 1927. u istom krivičnom predmetu osuđeno je iz političkih motiva 27 crnogorskih patriota [2].

Brigadir Ivan P. Bulatović jedan od ustaničkih vođa izvor knjiga Spomenica junacima Božićnog ustanka Cetinje 2020.

Po izricanju presude, žandarmerija je osuđene, vezane u gvozdene lance, sprovela u Centralni kazneni Zavod u Podgoricu, đe su neko vrijeme robijali, odakle su ih tokom 1927, prebacili na izdržavanje dosuđene kazne u Kazneni zavod u Zenici.

Suđeno im je zbog učešća u crnogorskom narodnom ustanku i komitskom pokretu i zbog oružanih sukoba sa vojskom i žandarmerijom prilikom oružane pobune, ustanka u Rovcima 1919-1920. godine. 

Tom presudom tada je 27 crnogorskih patriota osuđeno zbirno na 415 godina robije. 

Bili su osuđeni kao politički krivci i ideološki protivnici režima, zato što su se politički i oružanim putem borili za pravo, čast i slobodu Crne Gore.

O tome kako se odvijao navedeni, montirani, politički krivični sudaki proces protiv prof. dr Novice Radovića i drugova mu, pisala je i podgorička „Zeta“ krajem januara 1937, u vrijeme kad su prof. dr Novica Radović i njegovi saborci već bili pomilovani, nakon višegodišnjeg ropstva u velikosrpskim kazamatima.

„Zeta” od 31. januara 1937. objavljuje članak pod naslovom „Pomilovanje g. Dr. Novice Radovića s društvom”, koji glasi: 

„Posljednjim ukazom o amnestiji i pomilovanju pomilovan je i g. Dr. N. Radović, koji je prije deset godina bio osuđen od Okružnog suda u Kolašinu na 20 godina tamnice, sa tri brata i dvadeset šest Martinića, Rovčana, Kolašinaca, Župljana i Pipera, zbog pogibije žandarma u Rovcima 3. aprila 1920, u vremenu pokreta narodnih masa u Crnoj Gori. 

Zbog bolne interesantnosti događaja i dvostruke tragičnosti i rigoroznosti presude, iznijećemo u kratkim potezima cio događaj radi neobaviještene javnosti, onako kako se, u stvari, desio i kako je uglavnom utvrđeno pred pomenutim sudom. 

Noću između 2. i 3. aprila 1920. jedan vod žandarmerije u jačini 35 druga sa dva oficira, kap. Milisavom Tomićem i p. poruč. Novicom Perovićem, došao je iz Kolašina tajno, noću, u selo Granicu – Rovca, da pohvata ili pobije odmetnike iz nikšićke Župe (ovo po iskazu kap. Tomića), koji su posljednjih dana tu živjeli. 

Odmetnici pod vođstvom kap. Vaska Marojevića blagovremeno obaviješteni o dolasku i namjeri žandarma, uspjeli su da neopaženo napuste selo u društvu seljaka, kod kojih su tih dana stanovali, i sklone se u obližnju šumu nadogled selu da motre na rad i pokrete žandarmerije. 

Ne našavši odmetnike na spavanju, kako se nadala, žandarmerija je stala zlostavljati kućnu čeljad, ispitujući je za odmetnike, čak i na ženske nasrtati, sve dok nije svanulo, a tada se krenula natrag, vodeći sobom dva tri muškarca i toliko djevojaka kao taoce. 

Vidjevši to Rovčani i župski odmetnici, pođu u pretijek i pošto su bili u manjem broju, postave zasjedu u klisuri t.z. Ždrijelo, zametnu borbu sa žandarmerijom, pozivajući je da preda oružje i taoce. 

Rezultat te desetminutne ali krvave borbe bio je: šest mrtvih žandarma, osam teško ranjenih i 19 zarobljenih sa kap. Mil. Tomićem, koji je na prvi pucanj utekao i uhvaćen u bjekstvu na dva kilometra daljine.

Noć uoči tragičnog događaja proveo je dr Radović sa braćom u kući Đoka odnosno Tripka Vlahovića, u selu koje je sat i po daleko od mjesta na kome su žandarmi usmrćeni. Napadnut u svoju kuću u Martinićima, jer je bio protivnik režima inaugurisanog Podgoričkom skupštinom, i pošto mu je sve pokretno uništeno, kuća zapaljena, familija šikanirana po zatvorima, sklonio se u Rovcima i tu živio već devet mjeseci, čekajući na popravku stanja odnosno na zgodan trenutak da emigrira.

Čuvši za događaj na Granici, negdje oko podna uputio se tamo sa Vlahovićima, kod kojih je noć proveo i na polovini puta susreo je kap. Tomića i 15 žandarma u pratnji odmetnika i tri četiri seljaka. 

Namah se skupilo na stotinu osoba i prijetila je opasnost da kap. Tomić bude u najmanju ruku linčovan. Ali blagodareći intervenciji dr Radovića, a naročito njegovog najstarijeg brata, kapetan i svi žandarmi su pušteni. 

Spomenica Božićnog ustanka 1919.

Sjutradan dr Radović sa trideset druga pošao je preko Arbanije za Italiju, na kom putu je i teško ranjen bio od pogranične straže na crnogorsko-arbanaškoj granici. Kao emigrant ostao je u Italiji pet godina.

Na glas o pogibiji žandarma u Rovcima, pohitala je ondašnja omladina skoro iz svih krajeva Crne Gore da osveti svoje drugove, jer pomenuti žandarmi, sa malim izuzetkom, bili su omladinci u žandarmerijskim uniformama. 

Vođa te omladine, pored drugih, bio je današnji p.pukovnik u penziji Blažo Božović. I prvi put u istoriji Rovca su posijani topovskim, mitraljeskim i puščanim zrnima. 

Rezultat osvete je bio 48 kuća zapaljene i porušene, pošto su prethodno opljačkane, 300 stočnih grla poklano i odvedeno i 15 Rovčana, koji ne odbjegoše, premlaćeno pa zatvoreno u Kolašinu i predato sudu. 

Kazna je bila egzemplarna, upravo drakonska, jer su tri stotine stanovnika ostali bez krova nad glavom i svega onoga od čega su živjeli. Zatvoreni Rovčani ostali su u zatvoru Okr. suda u Kolašinu sve do amnestije 20. novembra 1920, a tada su na osnovu iste pušteni kućama. 

Pustio ih je ond. predsjednik g. Mato Pavićević, današnji velikosudija. Veliki sud u Podgorici osporio je primjenu amnestije, kao da djelo nije iz političkih motiva te iz pokreta narodnih masa, pa je Okr. sud zatvorio ponovo puštene i među njima jednu ženu, koja je tobož kamenom usmrtila jednog od žandarma. 

Ovi su na pretresu dijelom pušteni kao nevini, a dijelom iz nedostatka dokaza, što je i razumljivo, jer su odmetnici župski i Rovčani, učesnici u ubistvu, bili: prvi u emigraciji, drugi, njih dvojica, umrli!

Veliki sud ni ovog puta nije se zadovoljio sa kvalifikacijom djela, pa je naredio dosleđenje i proširenje isljeđenja na sve odmetnike – strance, koji su se tada nalazili u Rovcima, te i na Rovčane, koji stanuju blizu mjesta, na kome su žandarmi poginuli. U strance spadao je i g. Dr. Radović. 

Kralj Nikola u egzilu

I poslije sedam skoro godina trajanja ovog procesa Okr. sud ga zatvara sa još trideset druga uz one šest koje Okr. sud već šest godina zatvara, sudi, pušta na slobodu, ponovo zatvara i naposljetku, trideset osuđuje na osnovu podozrenja: 

Što su se borili za restauraciju C. Gore;

Što su bili naoružani, bili u blizini mjesta ubistva i što su – ne svi – poslije ubistva odbjegli u stranu državu, - osnovi podozrenja, koji su se onda mogli imputirati cijelom plemenu rovačkom! 

I tako na osnovu ovih osnova podozrenja, isčupanih iz teksta zakona, osuđeno je 25 potpuno nevinih ljudi po pomenutom ubistvu, a među ovima i g. Dr. Novica Radović na 20 godina tamnice.

Na dan 6. januara 1927. godine, prije dakle, deset godina okovano je u gvožđu 25 nevinih ljudi od Okr. suda u Kolašinu i poslati na dugogodišnju tamnicu; zaplakano je i ostalo bez svojih zaštitnika i hranitelja više od sto članova njihovih porodica za punih deset godina; dvadeset i pet domova odjeknuše plačem i lelekom umjesto troparom „Roždestvo Hristovo”. 

Ova presuda zapanjila je svu prisutnu publiku i pravna lica, a koliko je iznenadilo osuđene i kako su je shvatili najbolje to pokazuje uzvik sedamdesetogodišnjeg osuđenog starca Dragiše Vlahovića: 

„Vi nas rekviriraste kao Švabe”. Nevinost 25 osuđenih lako je bilo uviđeti i po slovu zakona i po sudskom ubjeđenju, jer u 800 i više spisa po tom djelu njih 25 ništa ne tereti; od 35 svjedoka, među kojima 11 oštećenih žandarma nijedan nijednom riječju nije opteretio ni jednog a najmanje Dr. Radovića. 

Ali kolašinski sud u onakvom sastavu, valjda, i nije mogao drukčije suditi... 

Ne donoseći za ovaj put naš sud po ovoj presudi uopšte, ostavljamo na ocjenu javnosti“ [3].